اختلالات حرکتی اختلالات حرکتی: علت، علائم،تشخیص و راه‌های درمان موثر
اختلالات حرکتی، گروهی از بیماری‌های عصبی هستند که باعث حرکات غیرطبیعی (مانند اسپاسم، پرش یا لرزش) می‌شوند. این حرکات می‌توانند افزایش یا کاهش یابند. آنها می‌توانند بر اقداماتی که بیمار انتخاب می‌کند (ارادی) تأثیر بگذارند یا باعث حرکات غیرقابل کنترل (غیرارادی) شوند.
اختلالات حرکتی بر همه چیز از نحوه نوشتن گرفته تا نحوه راه رفتن، صحبت کردن و بلعیدن بیمار تأثیر می‌گذارند. این مسئله بستگی به نوع اختلال حرکتی و میزان تأثیر آن بر بیمار دارد. به همین دلیل است که برنامه درمانی بر اساس تشخیص و نیازهای خاص بیمار تنظیم می‌شود. بیشتر اختلالات حرکتی درمانی ندارند، بنابراین هدف از درمان، مدیریت علائم است.
انواع اختلالات حرکتی
انواع زیادی از اختلالات حرکتی وجود دارند، مانند:
- آتاکسی (نوعی کنترل ضعیف عضلانی و عدم تعادل در برخی عضلات بدن)
- پارکینسونیسم آتیپیک (گروهی از چندین بیماری است که علائمی مشابه بیماری پارکینسون دارند)
- کره یا رقصاک (Chorea) (اختلالی عصبی که باعث ایجاد حرکات غیرارادی در بدن بیمار می‌شود)
- دیستونی (اختلالی عصبی که باعث انقباض غیرعادی عضلات و بروز اختلالات حرکتی می‌شود)
- لرزش اساسی (وضعیتی عصبی که باعث لرزش غیرقابل کنترل، غیرعمدی و ریتمیک اعضای بدن می‌شود)
- بیماری هانتینگتون (نوعی اختلال مغزی-حرکتی پیشرونده)
- هیدروسفالی با فشار نرمال (اختلالی که در آن ساختارهای پر از مایع مغز به‌آرامی و با گذشت زمان بزرگ‌تر می‌شوند و ساختارهای اطراف مغز به‌تدریج تغییر می‌کنند تا خود را با این وضعیت سازگار کنند)
- آتروفی سیستم چندگانه (نوعی بیماری عصبی پیشرونده و نادر که در آن سیستم و سلول‌های عصبی مغز دچار آسیب و اختلال می‌شوند)
- میوکلونوس (تکان ناگهانی عضلانی در یک عضله یا گروهی از عضلات)
- بیماری پارکینسون (اختلال عصبی پیشرونده که با مشکلات حرکتی شروع می‌شود)
- فلج فراهسته‌ای پیشرونده (PSP) (نوعی اختلال مغزی غیرعادی که بر تحرک، تعادل، بینایی، گفتار و بلع تأثیر می‌گذارد)
- سندرم پای بی‌قرار (اختلال در سیستم عصبی که تحت تأثیر آن، سلول‌های حرکتی پاهای بیمار بیش‌ازحد تحریک می‌شوند)
- سندرم تورت (مشکلی در سیستم عصبی که باعث ایجاد تیک می‌شود)
برخی می‌توانند تمام بدن بیمار را تحت تأثیر قرار دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تنها در بخش‌های خاصی مشکل ایجاد کنند. برخی بر مغز تأثیر می‌گذارند و برخی دیگر اعصاب را تحت تأثیر قرار می‌دهند. مواردی نیز وجود دارند که هر دو را درگیر می‌کنند. هر نوع اختلال حرکتی به‌شکلی متفاوت بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین ممکن است علائم این اختلال‌ها شبیه سایر بیماری‌ها باشند. به همین دلیل باید برای ارزیابی و درمان این بیماری‌ها از متخصصان باتجربه کمک بگیرید.
تشخیص اختلالات حرکتی
اختلالات حرکتی، عارضه‌هایی مغزی (عصبی) هستند که بر شبکه ارتباطی پیچیده بین مغز، نخاع (سیستم عصبی مرکزی)، اعصاب و ماهیچه‌ها تأثیر می‌گذارند. اختلالات در این سیستم رله می‌تواند از آسیب یا نقص در مغز یا سایر بخش‌های سیستم عصبی آغاز شوند.
اگر این اختلال در ارتباط، بر بخشی از مغز که حرکت را کنترل می‌کند تأثیر بگذارد، ممکن است بیش‌ازحد معمول حرکت کنید (هایپرکینتیک). ممکن است دچار اسپاسم، پرش یا لرزش (ترمور) شوید. یا شاید آهسته‌تر یا کمتر از معمول حرکت کنید (هیپوکینتیک). گاهی‌اوقات نیز می‌تواند ترکیبی از هر دو اختلال مانند داشتن لرزش و کشیدن پا به‌جای راه رفتن مشاهده شود.
آزمایشات تشخیص اختلالات حرکتی
علائم اختلالات حرکتی ممکن است پزشک را ترغیب کنند تا آزمایشات بیشتری را برای رد سایر بیماری‌ها و کشف آنچه در حال وقوع است، تجویز کنند. این آزمایشات عبارت‌اند از:
- آزمایش خون
- الکترومیوگرافی (EMG)
- الکتروانسفالوگرام (EEG)
- تست مایع نخاعی (پانکسیون کمری)
- مطالعه هدایت عصبی
- آزمایشات روان‌شناختی عصبی
همچنین ممکن است آزمایشات تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا امآرآی نیز انجام شوند تا پزشکان بتوانند اعصاب، مغز و نخاع را از نزدیک بررسی کنند.
روش‌های درمان اختلالات حرکتی
روش‌های درمان اختلالات حرکتی شامل موارد زیر هستند:
داروها
طیف وسیعی از داروها می‌توانند انقباضات عضلانی، گرفتگی، لرزش، درد عصبی، علائم روانی و سایر علائمی را که با اختلالات حرکتی رخ می‌دهند، درمان کنند. بسته به نوع اختلال و علائمی که تجربه می‌کنید، ممکن است به بیش از یک دارو نیاز داشته باشید.
داروها برای بهبود علائم عضلانی
- شل‌کننده‌های عضلانی
- سم بوتولینوم یا همان بوتاکس که به مسدود کردن موقت سیگنال‌های عصبی کمک می‌کند. این سم معمولاً برای بیماری‌هایی مانند دیستونی، اسپاستیسیته و لرزش استفاده می‌شود و به بهبود تحرک، عملکرد و کیفیت زندگی کمک می‌کند.
- داروهایی که گیرنده‌های عصبی خاص (مواد شیمیایی مغز) را هدف قرار می‌دهند که بر حرکت عضلات تأثیر می‌گذارند.
- بتا بلوکرها مانند پروپرانولول برای کاهش لرزش
- داروهای ضد تشنج برای به حداقل رساندن لرزش، به‌ویژه در دست‌ها
- داروهایی ازجمله لوودوپا و سایر داروهایی که دوپامین (انتقال‌دهنده‌ای عصبی که در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون کم است) را جایگزین یا تقویت می‌کنند.
- داروهای ضد اضطراب برای افرادی که لرزش آنها با اضطراب افزایش می‌یابد.
داروها برای سایر علائم
- داروهای ضد افسردگی برای کمک به مدیریت علائم روانی مانند افسردگی و اضطراب
- داروهای ضد روان‌پریشی برای سرکوب حرکات عضلانی ناخواسته و تیک‌ها
- داروهایی برای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و برای بهبود تمرکز و توجه در برخی افراد مبتلا به سندرم تورت
- داروهای مسکن برای درد عصبی و دردهای ناشی از انقباضات عضلانی و وضعیت‌های غیرطبیعی
- داروهایی برای درمان علل زمینه‌ای لرزش، مانند فشار خون بالا یا بیماری تیروئید
روش‌های توانبخشی
روش‌های توانبخشی مختلف نیز به بهبود علائم و عملکرد بیمار کمک می‌کنند. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی به بهبود عملکرد فیزیکی بدن بیمار کمک می‌کند. فیزیوتراپ‌ها به مدیریت علائمی مانند درد، سفتی و ناراحتی کمک می‌کنند تا حرکات راحت‌تر انجام شوند.
کاردرمانی
کاردرمانی به بهبود توانایی بیمار در انجام کارهای روزمره کمک می‌کند. کاردرمانگر به بیمار کمک می‌کند تا یاد بگیرید چگونه با خیال راحت بایستد، بنشیند، حرکت کند یا از ابزارهای مختلف برای شرکت در فعالیت‌های خود استفاده کند.
گفتاردرمانی
گفتاردرمانی به بهبود گفتار، مهارت‌های زبانی و توانایی بلع بیمار کمک می‌کند.
روان‌درمانی
اختلالات حرکتی اغلب منجر به مواردی مانند افسردگی و اضطراب می‌شوند. محققان معتقدند روان‌درمانی یا گفتگودرمانی می‌تواند به شما در تشخیص و تغییر افکار، رفتارها و احساسات ناسالم کمک کند. همچنین می‌تواند به بیمار برنامه‌ای عاطفی برای ادامه زندگی روزمره در حین مدیریت وضعیت خود بدهد. درمانگر همچنین می‌تواند گروه‌های حمایتی را برای بیمار و خانواده‌‌اش توصیه کند.
روش‌های جراحی
اگر داروها و روش‌های توانبخشی به مدیریت علائم بیمار کمک نکنند، پزشک انجام جراحی را توصیه می‌کند. روش‌های مختلف عبارت‌اند از:
تحریک عمقی مغز (DBS)
در صورتی که داروها به کاهش علائم اختلال حرکتی کمک نکنند، پزشکان تحریک عمقی مغز (DBS) را پیشنهاد می‌دهند. تحریک عمقی مغز، اختلالات حرکتی مختلفی ازجمله بیماری پارکینسون، دیستونی و لرزش اساسی را درمان می‌کند. در طول این درمان، جراحان اعصاب الکترودهای کوچکی را در مغز می‌کارند. این الکترودها، تکانه‌های الکتریکی را برای کنترل حرکات غیرطبیعی ارسال می‌کنند. تحریک عمقی مغز هم در بیداری و هم در خواب ارائه می‌شود. این روش در بیداری به جراحان این امکان را می‌دهد که «در حال فعال شدن نورون‌ها، به آنها گوش دهند» و از ارائه درمان به مناطق صحیح مغز در طول عمل اطمینان حاصل کنند.
پمپ‌های قابل کاشت
برخی از بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی در جذب صحیح دارو مشکل دارند. درنتیجه پزشک از پمپ قابل کاشت استفاده می‌کند. این پمپ‌ها دستگاه‌های کوچکی هستند که دارو را مستقیماً به روده کوچک پمپ می‌کنند و برای درمان بیماری پارکینسون ارائه می‌شوند.
سونوگرافی متمرکز با شدت بالا (HIFU)
پزشکان از این روش نوآورانه برای درمان لرزش اساسی استفاده می‌کنند. سونوگرافی متمرکز با شدت بالا، روشی کم تهاجمی است. در طول آن، بیمار در اسکنر امآرآی می‌نشیند تا پزشک بتواند قسمتی از مغز او را که باعث علائم می‌شود، هدف قرار دهد. سپس پزشک از انرژی سونوگرافی برای از بین بردن سلول‌هایی که باعث حرکات غیرطبیعی می‌شوند، استفاده خواهد کرد. پس از درمان سونوگرافی متمرکز با شدت بالا، علائم لرزش باید بلافاصله کاهش یابند.
وسایل کمکی
وسایل کمکی به بیمار کمک می‌کنند در هنگام مقابله با علائمی مانند اسپاسم عضلانی، لرزش و سفتی، تحرک خود را حفظ کند. پزشک می‌تواند وسایل مناسبی مانند واکر، ویلچر و عصا را برای رفع نیازهای بیمار توصیه کند. درمانگران همچنین می‌توانند با بریس‌ها و آتل‌ها برای حمایت در هنگام راه رفتن، نوشتن، نواختن ساز یا سایر فعالیت‌ها به بیمار کمک کنند. استفاده از وسایل سنگین، مانند فنجان‌ها یا ظروف چینی باعث به حداقل رساندن لرزش در هنگام غذا خوردن یا نوشیدن می‌شوند.
روش‌های درمانی تلفیقی
روش‌های درمانی تلفیقی، درمان‌های جایگزین اثبات‌شده را با روش‌های سنتی ترکیب می‌کند. درمان‌های پیشنهادی شامل موارد زیر هستند:
- طب سوزنی
- مراقبت کایروپراکتیک
- ماساژدرمانی
- ریکی
- تای چی
- یوگا
تیم درمان اختلالات حرکتی
تیم متخصص ارائه‌دهنده خدمات اختلالات حرکتی شامل پزشکان متخصص درزمینه‌های زیر هستند:
- متخصصان مغز و اعصاب
- جراحان مغز و اعصاب
- نوروفیزیولوژیست‌ها
- عصب‌روانشناس‌ها یا نوروسایکولوژیست‌ها
- روانپزشکان
- رادیولوژیست‌ها
- کاردرمانگران
- فیزیوتراپ‌ها
- آسیب‌شناسان گفتار و زبان
چه انتظاری از اولین ویزیت خود دارید؟
پزشک در اولین ویزیت تمایل دارد داستان شما را بشنود. درک آنچه برای شما اتفاق افتاده است، گام بزرگی در تشخیص دقیق اختلال حرکتی شما – و برنامه‌ریزی شخصی‌ترین مراقبت‌ها است. بنابراین، باید آماده پاسخگویی به سؤالات زیادی باشید، مانند:
- چه نوع علائمی دارید؟
- چه مدت است که این علائم را مشاهده کرده‌اید؟
- این علائم چگونه بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارند؟
- آیا مبتلا به بیماری خاصی هستید؟
- آیا تاکنون هیچ آزمایشی انجام داده‌اید؟
- آیا سابقه خانوادگی مشکلات عصبی یا اختلالات حرکتی دارید؟
در طول این ویزیت، پزشک معاینه‌ای فیزیکی برای بررسی سلامت کلی شما انجام خواهد داد. همچنین می‌توانید انتظار داشته باشید که معاینه‌ای عصبی انجام شود تا رفلکس‌ها و حرکات شما را، در میان چیزهای دیگر، بررسی کند.
زندگی با اختلالات حرکتی
هنگامی که اختلال حرکتی دارید، باید با تیم مراقبت خود همکاری کنید تا به بهترین راهکار برای مدیریت علائم خود دست پیدا کنید. بهتر است به‌صورت منظم معاینات و آزمایشات را انجام دهید تا پزشک بتواند پیشرفت شما را پیگیری کند و ببیند آیا نیاز به تنظیم درمان‌ها وجود دارد یا خیر. همچنین اگر متوجه تغییراتی در علائم خود شدید، حتماً به پزشکتان اطلاع دهید.
جمع‌بندی
درمان اختلالات حرکتی، که شامل طیف وسیعی از بیماری‌های عصبی مانند پارکینسون، دیستونی و لرزشهای اساسی می‌شود، بر مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران تمرکز دارد. این درمان‌ها اغلب رویکردی چندوجهی را شامل می‌شوند که از دارودرمانی (مانند شل‌کننده‌های عضلانی یا تزریق بوتاکس)، تا توانبخشی (فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی) و در موارد پیشرفته‌تر، مداخلات جراحی (مانند تحریک عمقی مغز (DBS) یا سونوگرافی متمرکز با شدت بالا (HIFU)) را در بر می‌گیرد. هدف نهایی، کاهش حرکات غیرارادی، بهبود عملکرد حرکتی، و ارائه حمایت‌های لازم برای مقابله با چالش‌های روانی و جسمی مرتبط با این اختلالات است تا بیماران بتوانند استقلال و رفاه بیشتری در زندگی روزمره خود داشته باشند.
منابع
