اتیسم اختلال پردازش حسی یا SPD در کودکان چیست و چه علائمی دارد؟
اختلال پردازش حسی (SPD) اختلالی عصبی در کودکان است که می‌تواند بر نحوه پردازش اطلاعات حواس توسط مغز تأثیر بگذارد. افراد مبتلا به این اختلال بسته به اینکه چگونه تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته‌اند، نسبت به ورودی‌های حسی حساسیت بیشتری نشان می‌دهند یا واکنشی ندارند.
نمونه‌هایی از ورودی‌های حسی عبارت‌اند از:
- نور
- صدا
- مزه
- لمس
- بو
کودکانی که مشکلات حسی دارند ممکن است از چیزهایی که حواس آن‌ها را بیش‌ازحد تحریک می‌کنند، مانند محیط‌های پر سر و صدا، نورهای شدید، یا بوهای قوی، دوری کنند. یا ممکن است در محیط‌هایی که حواسشان را به اندازه کافی تحریک نمی‌کنند، به‌دنبال تحریک بیشتری بگردند.
دانش زیادی درمورد مشکلات حسی یا اختلال پردازش حسی وجود ندارد. بنابراین تحقیقات بیشتری هنوز مورد نیاز هستند.
پردازش حسی چیست؟
ممکن است در دوران دبستان درباره پنج حس آموخته باشید، اما حقیقت این است که شما دنیا را با بیش از پنج حس تجربه می‌کنید.
پردازش حسی معمولاً به هشت نوع اصلی تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:
- حس عمقی: حس عمقی، آگاهی «درونی» است که شما از بدن خود دارید. برای مثال، این حس به شما کمک می‌کند وضعیت بدن و کنترل حرکتی خود را حفظ کنید. همچنین به شما می‌گوید که چگونه در حال حرکت هستید و فضای اشغال‌شده توسط بدن شما چقدر است.
- حس وستیبولار: این اصطلاح به تشخیص فضایی گوش داخلی اشاره دارد. این حس همان چیزی است که تعادل و هماهنگی شما را حفظ می‌کند.
- حس درونی: این حس مربوط به اتفاقاتی است که در بدن شما میفتند. شاید بهترین درک از آن این باشد که چگونه «احساس می‌کنید». این حس شامل احساس گرما یا سرما و درک احساسات خودتان است.
- پنج حس: درنهایت، پنج حس رایج وجود دارند که شامل لامسه، شنوایی، چشایی، بویایی و بینایی هستند.
توجه به این نکته مهم است که اختلال پردازش حسی به‌طور رسمی توسط راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویرایش پنجم (DSM-5)به رسمیت شناخته نشده است. بسیاری از پزشکان و متخصصان بر این باورند که مشکلات حسی درواقع جزئی از وضعیت یا اختلالی دیگر مانند اختلال طیف اوتیسم هستند.
اصطلاح «اختلال پردازش حسی» بیشتر در حوزه کاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما آنچه درمورد اختلال پردازش حسی شناخته شده است، می‌تواند به والدین، متخصصان و سایر مراقبان کمک کند تا این وضعیت را درک کرده و از کودک حمایت کنند.
علائم و نشانه‌های اختلال پردازش حسی چیست؟
علائم داشتن مشکلات پردازش حسی ممکن است به نحوه پردازش حس‌های مختلف توسط کودک بستگی داشته باشند.
کودکانی که به‌راحتی تحریک می‌شوند احتمالاً حساسیت بیش‌ازحد (Hypersensitivity) دارند. این بدان معناست که آن‌ها حساسیت بیشتری نسبت به ورودی‌های حسی مانند نور، صدا و لمس دارند. درنتیجه این ورودی‌های حسی باعث آزار بیش‌ازحد آن‌ها می‌شوند. همچنین باعث می‌شوند تمرکز خود را در حضور اطلاعات حسی زیاد از دست داده یا رفتارهای نامناسب نشان دهند.
کودکان همچنین ممکن است حساسیت کم (Hyposensitivity) را تجربه کنند. این بدان معناست که ممکن است حساسیت کمتری نسبت به ورودی‌های حسی داشته باشند.
نوع حساسیتی که فرد تجربه می‌کند ممکن است تا حد زیادی تعیین‌کننده علائم او باشد. به‌عنوان مثال، کودکانی که حساسیت بیش‌ازحد دارند ممکن است طوری واکنش نشان دهند که انگار همه چیز بیش‌ازحد بلند یا روشن است. این کودکان ممکن است در اتاق‌های پر سر و صدا مشکل داشته باشند. آن‌ها همچنین ممکن است واکنش‌های نامطلوبی نسبت به بوها نشان دهند.
حساسیت حسی بیش‌ازحد ممکن است باعث موارد زیر شود:
- آستانه درد پایین
- دست و پا چلفتی بودن
- فرار بدون توجه به ایمنی
- پوشاندن مکرر چشم یا گوش
- سختگیری در انتخاب غذا یا حالت تهوع هنگام خوردن غذاهایی با بافت‌های خاص
- مقاومت در برابر بغل کردن یا لمس ناگهانی
- احساس نامطلوب نسبت به لمس بافت‌های نرم
- مشکل در کنترل احساسات خود
- مشکل در تمرکز و توجه
- مشکل در انطباق واکنش‌ها با شرایط
- مشکلات رفتاری
در مقابل، کودکانی که حساسیت کم دارند و کاهش حساسیت را تجربه می‌کنند، تمایل زیادی به تعامل با دنیای اطراف خود دارند. آن‌ها ممکن است بیشتر با محیط اطراف خود درگیر شوند تا بازخورد حسی بیشتری دریافت کنند.
درواقع، این مسئله ممکن است باعث شود آن‌ها بیش‌فعال به نظر برسند، در حالی که در واقعیت، در حال تلاش برای درگیر کردن حواس خود هستند.
حساسیت کم حسی ممکن است باعث موارد زیر شود:
- آستانه درد بالا
- برخورد به دیوارها
- لمس کردن چیزهای مختلف
- گذاشتن اشیاء در دهان خود
- بغل کردن شدید
- برخورد با افراد یا اشیای دیگر
- عدم رعایت فضای شخصی
- تکان خوردن و جنبیدن
علت مشکلات حسی در کودکان چیست؟
مشخص نیست که چه چیزی باعث مشکلات حسی در کودکان می‌شود، اگرچه محققان معتقدند احتمالاً این مشکلات ارتباطی با نحوه پردازش و سازماندهی اطلاعات در مسیرهای حسی مغز دارند. مشکلات پردازش حسی در افراد اوتیستیک شایع هستند.
همچنین مشخص نیست که آیا مشکلات حسی می‌توانند به‌صورت مستقل رخ دهند یا ناشی از اختلال دیگری هستند. برخی از پزشکان و متخصصان معتقدند که مشکلات پردازش حسی علامتی از مشکلی دیگر هستند و به‌خودی خود اختلالی جداگانه محسوب نمی‌شوند.
بر اساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ و مطالعه‌ای کوچک در سال ۲۰۱۷، اختلال پردازش حسی ممکن است به عوارض دوران بارداری یا تولد که شامل موارد زیر هستند، مربوط باشد:
- تولد زودرس
- وزن کم جنین هنگام تولد
- استرس والدین
- مصرف الکل یا مواد مخدر در دوران بارداری
قرار گرفتن بیش‌ازحد در معرض مواد شیمیایی خاص و کمبود تحریک حسی در دوران کودکی نیز ممکن است عوامل خطر برای ایجاد اختلال پردازش حسی باشند.
فعالیت غیرطبیعی احتمالی مغز می‌تواند نحوه واکنش مغز به حواس و محرک‌ها را تغییر دهد.
آیا مشکلات حسی بخشی از وضعیتی دیگر هستند؟
بسیاری از پزشکان معتقدند مشکلات حسی به‌خودی خود اختلالی جداگانه محسوب نمی‌شوند. اما آنچه واضح است این است که برخی افراد در پردازش آنچه احساس می‌کنند، می‌بینند، بو می‌کنند، می‌چشند یا می‌شنوند، مشکل دارند.
در بیشتر موارد، مشکلات حسی در کودکان رخ می‌دهند، اما بزرگسالان نیز می‌توانند آن‌ها را تجربه کنند. بسیاری از کودکانی که پردازش حسی تغییریافته دارند، در طیف اوتیسم قرار می‌گیرند.
وضعیت‌ها یا اختلالاتی که با مشکلات حسی مرتبط هستند شامل موارد زیر می‌باشند:
- اختلال طیف اوتیسم (ASD): افراد اوتیستیک ممکن است تغییراتی در مسیرهای عصبی مغز داشته باشند که مسئول پردازش اطلاعات حسی هستند.
- اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی: ADHD بر توانایی فیلتر کردن اطلاعات حسی غیرضروری تأثیر می‌گذارد، که می‌تواند منجر به اضافه بار حسی شود.
- اسکیزوفرنی: در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، مکانیسم‌های غیرطبیعی در مسیر حسی مغز و در نحوه ایجاد و سازماندهی ارتباطات بین نورون‌ها می‌توانند باعث تغییر پردازش حسی و حرکتی شوند.
- اختلالات خواب: اختلالات خواب، مانند کمبود خواب، ممکن است منجر به هذیان شود که می‌تواند مشکلات موقتی پردازش حسی ایجاد کند.
- تأخیر رشدی: تأخیرهای رشدی نیز در افرادی که مشکلات حسی دارند غیرمعمول نیستند.
- آسیب مغزی: بر اساس تحقیقات سال ۲۰۱۹، آسیب مغزی تروماتیک (TBI) ممکن است یکی دیگر از علل احتمالی اختلال پردازش حسی باشد.
بااین‌حال، توجه به این نکته مهم است که کودکان مبتلا به ADHD به‌دلیل متفاوتی نسبت به کودکانی که مشکلات حسی دارند، بیش‌فعالی را تجربه می‌کنند.
افرادی که ADHD دارند ممکن است در تمرکز یا بی‌حرکت نشستن مشکل داشته باشند. افرادی که مشکلات حسی دارند ممکن است در بی‌حرکت نشستن مشکل داشته باشند؛ زیرا تمایل زیادی به تعاملات حسی با دنیای اطراف خود دارند، یا محیط اطرافشان آن‌ها را آزار می‌دهد.
مشکلات حسی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟
اختلال پردازش حسی وضعیت عصبی به رسمیت شناخته‌شده‌ای نیست. این بدان معناست که هیچ معیار رسمی‌ای برای تشخیص آن وجود ندارد.
در عوض، پزشکان، مربیان، یا متخصصانی که به کودکان دارای مشکل در پردازش اطلاعات حسی کمک می‌کنند، بر اساس رفتارها و تعاملات کودک عمل می‌کنند تا بتوانند به بهترین شکل به حمایت از آن‌ها بپردازند. به‌طور کلی، این مشکلات حسی به‌خوبی در رفتارهای کودک مشاهده می‌شوند.
در برخی موارد، متخصصان ممکن است از پرسشنامه‌هایی مانند تست یکپارچگی حسی و پراکسی (SIPT) یا پرسشنامه پردازش حسی و حرکتی (SPM) استفاده کنند. هر دوی این آزمون‌ها می‌توانند به متخصصان و مربیان کمک کنند تا عملکرد حسی کودک را بهتر درک کنند.
گاهی‌اوقات، پزشک کودک می‌تواند با روانشناس مدرسه یا مربی آموزش ویژه کودک همکاری کند تا به آن‌ها کمک کند از حمایت‌های درون مدرسه مانند کاردرمانی بهره‌مند شوند.
درمان مشکلات حسی چیست؟
درمانی برای اختلال پردازش حسی وجود ندارد. اما روش‌های درمانی مختلف می‌توانند به مدیریت علائم SPD کمک کنند؛ به‌ویژه اگر بر زندگی روزمره شما یا فرزندتان تأثیر بگذارند.
کاردرمانی
کاردرمانگر می‌تواند به کودک کمک کند فعالیت‌هایی را که معمولاً به‌دلیل مشکلات حسی از آن‌ها اجتناب می‌کند، تمرین کند یا یاد بگیرد که انجام دهد. در مدرسه، درمانگران همچنین ممکن است با معلم کودک کار کنند تا نیازهای حسی او را در کلاس درس بهتر حمایت کنند.
کاردرمانگران درمان‌هایی را برای کمک به کودک ارائه می‌دهند تا:
- به نقاط عطف رشدی مانند مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت برسد.
- مراقبت از خود و فعالیت‌های زندگی روزمره را بهبود بخشد.
- مهارت‌های بازی و اجتماعی را بهبود بخشد.
- مهارت‌ها و رفتار خودتنظیمی را بهبود بخشد.
اختلال پردازش حسی می‌تواند بر تمام جنبه‌های زندگی تأثیر بگذارد. کاردرمانگران استراتژی‌هایی برای مقابله با چالش‌های حسی برای تمام سنین ارائه می‌دهند. برای اطلاعات بیشتر مطلب کاردرمانی حسی را مطالعه نمایید.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپ می‌تواند به تدوین رژیم حسی کمک کند. این رژیم، برنامه‌ای است که شامل فعالیت‌های مختلف برای برآوردن تمایل به ورودی‌های حسی می‌باشد. این برنامه می‌تواند شامل انجام پرش‌های ورزشی یا دویدن درجا باشد. سایر وسایل کمکی مانند جلیقه‌های سنگین نیز ممکن است مؤثر باشند.
درمان یکپارچگی حسی
هم کاردرمانی و هم فیزیوتراپی بخشی از درمان یکپارچگی حسی هستند.
درمان یکپارچگی حسی ورودی و تجربیات حسی ضروری را فراهم می‌کند که به شما یا فرزندتان کمک می‌کند تا سازگار شوید. این روش درمانی، رایج‌ترین و مؤثرترین نوع درمان برای SPD است. بیمار در طول این روش درمانی با کاردرمانگر همکاری خواهد کرد.
این درمان معمولاً شامل انجام فعالیت‌های حسی خاص متناسب با نیازهای شما است که به تنظیم پاسخ حسیتان کمک می‌کند. در طول درمان می‌توانید مهارت‌های مقابله‌ای برای غلبه بر تعاملات روزمره با اطلاعات حسی خاص را بیاموزید.
مطالعات نشان می‌دهند که درمان یکپارچگی حسی تمرکز را افزایش می‌دهد، رفتار را بهبود می‌بخشد و سطح اضطراب را کاهش می‌دهد.
در حالی که گزارش‌هایی مبنی بر کمک درمان یکپارچگی حسی به افراد وجود دارند، اثربخشی آن هنوز توسط تحقیقات ثابت نشده است.
فعالیت‌های حسی روتین در خانه و مدرسه
کاردرمانگر فرزندتان ممکن است توصیه کند که فعالیت‌ها و ابزارهای حسی روتین را در کنار درمان یکپارچگی حسی کودک در خانه و مدرسه بگنجانید.
این فعالیت‌ها و ابزارها می‌توانند به فرزند شما کمک کنند تا در طول روز متمرکز و سازمان‌یافته بماند. آن‌ها متناسب با نیازهای منحصربه‌فرد فرزند شما سفارشی‌سازی می‌شوند.
به‌عنوان مثال، در طول مدرسه، کودکی با SPD ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشد:
- دسترسی به هدفون برای مسدود کردن صداهای پس‌زمینه هنگام کار
- دسترسی به اسباب‌بازی‌های ضد استرس
- استراحت تعیین‌شده برای انجام فعالیت حسی، مانند راه رفتن، چرخیدن یا تاب خوردن
کاردرمانگر فرزند شما استراتژی‌های خاصی را برای او توصیه خواهد کرد.
زندگی با اختلال پردازش حسی
زندگی با SPD می‌تواند سخت باشد. والدین کودکان مبتلا به SPD ممکن است احساس تنهایی کنند. آن‌ها ممکن است از بردن فرزند خود به مکان‌های عمومی برای جلوگیری از اضافه بار حسی خودداری کنند. والدین همچنین ممکن است احساس کنند که باید برای رفتار فرزند خود عذرخواهی کنند.
بزرگسالانی که SPD دارند نیز ممکن است احساس انزوا کنند. اضافه بار حسی می‌تواند از خروج آن‌ها از خانه جلوگیری کند. این مسئله می‌تواند رفتن به فروشگاه یا حتی سر کار را دشوار کند.
بزرگسالانی که با SPD دست و پنجه نرم می‌کنند باید با کاردرمانگر کار کنند. درمانگر ممکن است بتواند به آن‌ها کمک کند تا واکنش‌های جدیدی نسبت به محرک‌ها بیاموزند. این مسئله می‌تواند منجر به تغییراتی در نحوه برخورد آن‌ها با موقعیت‌های خاص و بهبود سبک زندگی شود.
گاهی‌اوقات، حتی اگر SPD با درمان یا افزایش سن بهتر شود، ممکن است هرگز به‌طور کامل از بین نرود. اتفاقی بزرگ در زندگی یا استرس می‌تواند علائم را تحریک کند.
اگر شما بزرگسالی با کاهش شنوایی هستید، با پزشک خود درمورد انجام آزمایش شنوایی و گزینه‌های موجود برای سمعک‌های تجویزی و بدون نسخه صحبت کنید.
آیا می‌توان از اختلال پردازش حسی پیشگیری یا اجتناب کرد؟
از SPD نمی‌توان پیشگیری یا اجتناب کرد؛ زیرا پزشکان نمی‌دانند چه چیزی باعث آن می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر شک دارید که فرزندتان مشکلات حسی دارد، این علائم ممکن است نشان دهند که زمان مشورت با پزشک فرا رسیده است:
- رفتار کودک زندگی روزمره او را مختل کرده است: هنگامی که گذراندن روزی عادی دشوار است، ممکن است علائم به اندازه‌ای شدید باشند که نیاز به بحث با پزشک داشته باشند.
- علائم به‌طور چشمگیری تغییر می‌کنند: اگر فرزند شما به‌صورت ناگهانی دچار مشکل در ایستادن یا حرکت کردن شده است، باید به پزشک مراجعه کنید.
- مدیریت واکنش‌ها بسیار دشوار شده است: هیچ کمک سریعی برای مشکلات حسی وجود ندارد. بااین‌حال، ممکن است بتوانید با کمک متخصصان آموزش‌دیده به فرزندتان کمک کنید تا رفتار خود را مدیریت کند.
- مشکلات حسی بر یادگیری کودک تأثیر می‌گذارند: اگر اضافه بار حسی یا پردازش حسی یادگیری فرزندتان در مدرسه را دشوار می‌کند، پزشک ممکن است بتواند آن‌ها را برای وضعیتی مرتبط ارزیابی کند یا با روانشناسان مدرسه همکاری کند تا به آن‌ها در دریافت حمایت اضافی در کلاس درس کمک کند.
سؤالاتی که باید از پزشک پرسید
هنگام مراجعه به پزشک برای بحث درمورد نگرانی‌ها درباره پردازش حسی فرزندتان، مطمئن شوید که هر سؤالی که درمورد رفتار فرزندتان و نحوه حمایت بهتر از او دارید، بپرسید. برخی از سؤالاتی که ممکن است بخواهید بپرسید عبارت‌اند از:
- آیا تشخیصی وجود دارد که بتواند رفتار فرزندم را توضیح دهد؟
- آیا می‌توانید درمانی مؤثر را توصیه کنید؟
- آیا مشکلات پردازش حسی فرزندم با افزایش سن از بین می‌روند؟
- چگونه می‌توانم از فرزندم در خانه یا محیط‌های مختلف حمایت کنم؟
- چگونه می‌توانم از فرزندم در مدرسه حمایت کنم؟
- اگر فرزندم اضافه بار حسی را تجربه می‌کند، چگونه می‌توانم به او کمک کنم؟
جمع‌بندی
حواس ما اطلاعات زیادی درمورد دنیای اطرافمان به ما می‌گویند؛ از بو و صدای آن گرفته تا اینکه چگونه می‌توانیم در امان باشیم.
اگر فرزند شما در جمع‌آوری و تفسیر این ورودی‌های حسی مشکل داشته باشد، ممکن است نشانه‌هایی از مشکلات حسی را نشان دهد. این مسئله ممکن است شامل مشکل در تعادل و هماهنگی، جیغ زدن، پرخاشگری هنگام جلب توجه، یا پریدن مکرر باشد.
درمان‌ها، ازجمله کاردرمانی، ممکن است به کودکان و بزرگسالانی که مشکلات حسی دارند کمک کنند تا با دنیای اطراف خود کنار بیایند. هدف از درمان کاهش واکنش‌های بیش‌ازحد و یافتن راه‌هایی بهتر برای ابراز تجربیات حسی بیماران است. کلینیک توانبخشی رسش با ارائه خدمات کاردرمانی به شما و فرزندان دلبندتان کمک می‌کند. اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان از اختلال پردازش حسی رنج می‌برید، می‌توانید جهت دریافت مشاوره رایگان و یا تعیین نوبت ویزیت با ما تماس بگیرید..
منابع
