اختلالات رفتاری اختلالات خلقی چیست؟ علت، علائم، تشخیص و درمان
اختلالات خلقی، بیماریهایی روانی هستند که بر وضعیت ذهنی و احساسات شما تأثیر میگذارند. این اختلالات در بزرگسالان، نوجوانان و کودکان مشاهده میشوند، اما علائم متفاوتی دارند.
وقتی به اختلالات خلقی فکر میکنید، احتمالاً افسردگی و اختلال دوقطبی اولین مواردی هستند که به ذهنتان میآیند؛ زیرا این بیماریها، شایعترین و شدیدترین اختلالات خلقی هستند و علل اصلی ناتوانی به حساب میآیند. افسردگی و اختلال دوقطبی تأثیر قابل توجهی بر زندگی میگذارند.
انواع اختلالات خلقی
اختلالات خلقی شامل موارد زیر هستند:
- افسردگی و زیرگروههای آن
- اختلال دوقطبی و زیرگروههای آن
- اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD)
- اختلال بینظمی خلق اخلالگر (DMDD)
افسردگی
افسردگی (افسردگی ماژور) یکی از مشکلات شایع سلامت روان است. علائم افسردگی شامل احساس غم یا ناامیدی هستند. این بیماری میتواند باعث مشکلاتی در تفکر، حافظه، خوردن و خوابیدن شود. برای دریافت تشخیص افسردگی بالینی، علائم باید حداقل بهمدت دو هفته ادامه داشته باشند.
انواع مختلفی از افسردگی وجود دارند، ازجمله:
- افسردگی پس از زایمان: این نوع افسردگی در دوران بارداری یا پس از پایان بارداری در زنان رخ میدهد. زنان پس از بچهدار شدن تغییرات هورمونی، جسمی، عاطفی، مالی و اجتماعی را تجربه میکنند. این تغییرات میتوانند باعث ایجاد علائم افسردگی پس از زایمان شوند.
- اختلال افسردگی مداوم: این اختلال، شکلی مزمن از افسردگی است که حداقل دو سال ادامه دارد. علائم ممکن است گاهی در طول این مدت کمتر شوند. شدت این اختلال کمتر از اختلال افسردگی ماژور است، اما بهصورت مداوم مشاهده میشود.
- اختلال عاطفی فصلی (SAD): این نوع افسردگی در فصول خاصی از سال رخ میدهد. معمولاً در اواخر پاییز یا اوایل زمستان شروع میشود و تا بهار یا تابستان ادامه مییابد. بهندرت پیش میآید که دورههای افسردگی فصلی در اواخر بهار یا تابستان آغاز شوند. علائم اختلال عاطفی فصلی زمستان ممکن است شبیه علائم افسردگی ماژور باشند. این علائم در طول بهار و تابستان ناپدید میشوند یا کاهش پیدا میکنند.
- افسردگی روانپریشانه: این نوعی افسردگی، شدید است و با دورههای روانپریشی، مانند توهم (دیدن یا شنیدن چیزهایی که دیگران نمیبینند یا نمیشنوند) یا هذیان (داشتن باورهای ثابت اما غلط) ترکیب میشود. افرادی که افسردگی همراه با روانپریشی را تجربه میکنند، بیشتر در معرض افکار خودکشی قرار دارند.
اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی، اختلال خلقی مادامالعمر و وضعیت سلامت روان است که باعث تغییرات شدید در خلق و خو، سطح انرژی، الگوهای فکری و رفتار میشود. چند نوع اختلال دوقطبی وجود دارند که شامل تجربه نوسانات قابل توجه در خلق و خو هستند که به آنها دورههای شیدایی/هیپومانیا و افسردگی گفته میشود.
چهار نوع اصلی اختلال دوقطبی وجود دارند که شامل موارد زیر هستند:
- اختلال دوقطبی نوع I: افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع I یک یا چند دوره شیدایی را تجربه کردهاند. بیشتر افراد مبتلا به دوقطبی نوع I دورههایی از شیدایی و افسردگی خواهند داشت، اما یک دوره افسردگی برای تشخیص ضروری نیست.
- اختلال دوقطبی نوع II: این اختلال باعث دورههای افسردگی مشابه دوقطبی نوع I میشود. فرد مبتلا به این بیماری همچنین هیپومانیا را تجربه میکند که شکل خفیفتری از شیدایی است. دورههای هیپومانیا به اندازه دورههای شیدایی شدید یا مخل نیستند. فرد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع II معمولاً قادر به مدیریت مسئولیتهای روزانه است.
- اختلال خلق ادواری (سیکلوتایمیا): افراد مبتلا به اختلال خلق ادواری، وضعیت خلقی ناپایدار مزمن دارند. آنها حداقل بهمدت دو سال، هیپومانیا و افسردگی خفیف را تجربه میکنند.
- سایر اختلالات دوقطبی مشخص و نامشخص: علائم این نوع اختلال دوقطبی معیارهای انواع دیگر را برآورده نمیکنند، اما بیمار همچنان تغییرات خلقی قابل توجه و غیرطبیعی دارد.
سایر اختلالات خلقی
سایر اختلالات خلقی عبارتاند از:
- اختلال نارسایی پیش از قاعدگی (PMDD): این نوع اختلال خلقی 7 تا 10 روز قبل از قاعدگی رخ میدهد و ظرف چند روز پس از شروع دوره قاعدگی از بین میرود. این اختلال، شکل جدیتری از سندرم پیش از قاعدگی(PMS) است. محققان معتقدند این وضعیت توسط تغییرات هورمونی مرتبط با چرخه قاعدگی ایجاد میشود. علائم ممکن است شامل خشم، تحریکپذیری، اضطراب، افسردگی و بیخوابی باشند.
- اختلال بینظمی خلق اخلالگر (DMDD): این اختلال، کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار میدهد و شامل طغیانهای خشم مکرر و تحریکپذیری نامتناسب با موقعیت است. DMDD شدیدتر از اختلال انفجاری متناوب (IED) است، خشم بیشتر اوقات وجود دارد و قبل از سن 10سالگی رخ میدهد.
آیا اضطراب، اختلالی خلقی است؟
اضطراب (اختلال اضطراب فراگیر) اختلالی خلقی نیست. این بیماری بهعنوان یکی از چندین اختلال اضطرابی، ازجمله اختلال هراس و فوبیا، طبقهبندی میشود. بااینحال، اضطراب اغلب مقدم بر اختلالات خلقی است یا همزمان با آنها وجود دارد. روشهای درمانی مختلفی برای درمان این اختلال وجود دارند که شامل داروها و رفتار درمانی اضطراب میباشند.
چه کسانی تحت تأثیر اختلالات خلقی قرار میگیرند؟
اختلالات خلقی میتوانند هر کسی ازجمله کودکان، نوجوانان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهند.
احتمال ابتلای زنان به افسردگی ماژور دو برابر مردان است.
اختلالات خلقی چقدر شایع هستند؟
اختلالات خلقی در بزرگسالان نسبتاً شایع هستند که افسردگی و اختلال دوقطبی شایعترین آنها میباشند. تقریباً 7٪ از بزرگسالان در ایالات متحده افسردگی دارند، در حالی که حدود 2.8٪ به اختلال دوقطبی مبتلا هستند.
اختلالات خلقی معمولاً در کودکان و نوجوانان مشاهده میشوند و تقریباً 15٪ آنها به یکی از انواع اختلالات خلقی مبتلا هستند.
علائم اختلالات خلقی چیست؟
اختلالات خلقی معمولاً علائمی دارند که بر خلق و خو، خواب، غذا خوردن، سطح انرژی و تواناییهای تفکر شما (مانند افکار مسابقهای یا از دست دادن تمرکز) تأثیر میگذارند.
بهطور کلی، علائم افسردگی شامل موارد زیر هستند:
- احساس غمگینی در بیشتر مواقع یا تقریباً هر روز
- کمبود انرژی یا احساس سستی
- احساس بیارزشی یا ناامیدی
- از دست دادن علاقه به فعالیتهایی که قبلاً لذتبخش بودند
- افکار مربوط به مرگ یا خودکشی
- مشکل در تمرکز یا توجه
- خوابیدن بیشازحد یا کمخوابی
- از دست دادن اشتها یا پرخوری
بهطور کلی، علائم دورههای هیپومانیا یا شیدایی شامل موارد زیر هستند:
- احساس انرژی بیشازحد یا سرخوشی
- صحبت کردن یا حرکت سریع
- تحریکپذیری، بیقراری یا کجخلقی
- رفتارهای پرخطر، مانند خرج کردن پول بیشتر از حد معمول یا رانندگی بیپروا
- افکار مسابقهی
- بیخوابی یا مشکل در خواب
علل اختلالات خلقی
آمیگدال و قشر اوربیتوفرونتال، بخشهایی از مغز شما هستند که احساسات را کنترل میکنند. هنگامی که محققان تصاویر مغزی افراد مبتلا به اختلالات خلقی را بررسی کردند، متوجه شدند آمیگدال آنها متفاوت است.
عوامل بسیاری میتوانند باعث این تغییرات در مغز شوند که شامل موارد زیر هستند:
- مشکلات پزشکی: بیماریهایی که میتوانند باعث اختلالات خلقی شوند شامل تومورهای مغزی، سیفلیس، آنسفالیت، آنفولانزا، مولتیپل اسکلروزیس، ایدز، مشکلات تیروئید و سرطان هستند.
- ژنتیک: محققان دریافتهاند که ژنهای خاصی در اختلالات خلقی نقش دارند. اگر کسی در خانواده شما، بهویژه یکی از والدین، اختلال خلقی داشته باشد، بیشتر در معرض ابتلا به این اختلالات قرار دارید.
- هورمونها: محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال سیستمی در بدن است که نحوه واکنش به استرس را مدیریت میکند. مطالعات نشان میدهند که سطح بالایی از فعالیت در این سیستم با افسردگی مرتبط است. هورمون دیگری که با اختلالات خلقی مرتبط است، هورمون محرک تیروئید (TSH) است. سطوح بالای TSH با افسردگی مرتبط است.
- عوامل زندگی: اتفاقهای استرسزای زندگی میتوانند باعث اختلالات خلقی شوند. مثلاً مرگ یکی از نزدیکان، حادثهای ناگوار یا دوران کودکی دشوار جزو اتفاقات استرسزا هستند.
- مشکلات سیستم ایمنی: تغییرات غیرعادی در پاسخ سیستم ایمنی شما با اختلالات خلقی مرتبط هستند.
عوارض اختلالات خلقی
اختلالات خلقی میتوانند در کار، روابط با خانواده و دوستان و زندگی روزمره مشکل ایجاد کنند. تحقیقات نشان میدهند که هرچه تشخیص و درمان شما طولانیتر شود، خطر آسیب رساندن به خود یا خودکشی بیشتر میشود.
افرادی که اختلالات خلقی آنها بهخوبی مدیریت نشدهاند، در معرض خطر بالاتری برای سوء مصرف مواد قرار دارند.
تشخیص اختلالات خلقی
آزمایش خاصی برای تشخیص اختلال خلقی وجود ندارد.
پزشک ابتدا معاینه فیزیکی انجام خواهد داد تا مطمئن شود بیماری دیگری باعث ایجاد علائم شما نشده است. او همچنین درمورد سابقه خانوادگی شما، اینکه آیا قبلاً این علائم را داشتهاید و مصرف مواد مخدر و الکل سؤال خواهد کرد. اگر پزشک فکر کند سوء مصرف مواد عامل ایجاد علائم است، آزمایش ادرار تجویز میکند.
پرسشنامههای اختلال خلقی
پزشکان از پرسشنامهها و مقیاسهای درجهبندی برای کمک به تشخیص اختلالات خلقی استفاده میکنند.
- مقیاس درجهبندی افسردگی همیلتون (HAM-D): این سیستم شامل 17 معیار است و برای تشخیص افسردگی استفاده میشود. پزشک شما درمورد خلق و خوی افسرده، مشکلات خواب، توانایی تمرکز، احساس گناه، افکار خودکشی و اضطراب سؤال خواهد کرد. پاسخهای شما در مقیاس 3 یا 5 امتیازی درجهبندی میشوند. اگر نمره کل شما بالاتر از 20 باشد، پزشک درمان را توصیه خواهد کرد.
- مقیاس رتبهبندی افسردگی مونتگمری-آسبرگ (MADRS): این پرسشنامه، ابزار دیگری برای تشخیص افسردگی است و غم، تنش، خواب، اشتها و افکار آسیب رساندن به خود یا خودکشی را ارزیابی میکند. از مقیاس 0 تا 60 استفاده میکند. اگر نمره شما بین 0 تا 6 باشد، خلق و خوی شما طبیعی است. رتبهبندی افسردگی به این صورت است: 7 تا 19 افسردگی خفیف، 20 تا 34 افسردگی متوسط و نمره بیش از 34 افسردگی شدید میباشد.
- مقیاس درجهبندی شیدایی یانگ (YMRS): این پرسشنامه برای تشخیص شیدایی استفاده میشود. چهار عامل تحریکپذیری، نحوه گفتار، محتوای افکار و رفتار ایذایی در مقیاس 0 تا 8 درجهبندی میشوند. هفت معیار خلق و خوی بالا، افزایش فعالیت بدنی یا انرژی، میل جنسی، خواب، ظاهر، بینش نسبت به وضعیت خود و میزان حواسپرتی در مقیاس 0 تا 4 درجهبندی میشوند. نمرات 13 تا 25 بهعنوان نشانههای شیدایی متوسط در نظر گرفته میشوند، در حالی که نمرات 38 تا 60 نشاندهنده شیدایی شدید هستند.
نحوه درمان اختلالات خلقی
درمان اختلالات خلقی به وضعیت و علائم خاص بستگی دارد. معمولاً درمان شامل ترکیبی از دارو و رواندرمانی (که گفتگودرمانی نیز نامیده میشود) است. انواع دیگری از درمانها مانند درمان تحریک مغزی نیز وجود دارند.
داروها برای اختلالات خلقی
داروهای تجویزی برای کمک به درمان اختلالات خلقی عبارتاند از:
- ضدافسردگیها: برخی از پرمصرفترین داروها برای درمان افسردگی و دورههای افسردگی اختلال دوقطبی، مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) هستند. مهارکنندههای بازجذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRIs) نیز معمولاً تجویز میشوند و عملکردی مشابه SSRIها دارند. اگرچه مطالعات نشان میدهند که انواع مختلف داروهای ضدافسردگی به یک اندازه خوب عمل میکنند، برخی از ضدافسردگیها ممکن است بسته به فرد مؤثرتر باشند. معمولاً یک داروی ضدافسردگی به چهار تا شش هفته زمان نیاز دارد تا شروع به کار کند. بهتر است داروهای ضدافسردگی را طبق تجویز مصرف کنید و حتی اگر احساس بهتری دارید به مصرف آنها ادامه دهید.
- تثبیتکنندههای خلق و خو: این داروها به تنظیم نوسانات خلقی که با اختلال دوقطبی یا سایر اختلالات رخ میدهند، کمک میکنند. آنها فعالیت غیرطبیعی مغز را کاهش میدهند. پزشکان ممکن است در برخی موارد تثبیتکنندههای خلق و خو را همراه با ضدافسردگیها تجویز کنند. برخی از پرمصرفترین تثبیتکنندههای خلق و خو شامل لیتیوم و داروهای ضدتشنج هستند.
- ضدروانپریشیها (نورولپتیکها): افراد مبتلا به اختلال دوقطبی که شیدایی یا دورههای مختلط را تجربه میکنند، ممکن است با داروی ضدروانپریشی آتیپیک، مانند آریپیپرازول (Abilify®)، درمان شوند. اگر علائم بیمار فقط با یک داروی ضدافسردگی کنترل نشوند، پزشک داروهای ضدروانپریشی آتیپیک را برای درمان افسردگی تجویز میکند.
رواندرمانی برای اختلالات خلقی
رواندرمانی که گفتگودرمانی نیز نامیده میشود، اصطلاحی برای انواع تکنیکهای درمانی است که هدف آنها کمک به فرد برای شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای ناسالم است.
رواندرمانی با متخصص سلامت روان آموزشدیده و دارای مجوز، مانند روانشناس یا روانپزشک، انجام میشود. میتواند پشتیبانی، آموزش و راهنمایی به شما یا خانوادهتان ارائه دهد تا به شما کمک کند بهتر عمل کنید و رفاه خود را افزایش دهید.
برخی از انواع رایجتر رواندرمانی عبارتاند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): این درمان، نوعی رواندرمانی ساختارمند و هدفمحور است. متخصصان سلامت روان از آن برای درمان یا مدیریت بیماریهای سلامت روان و نگرانیهای عاطفی استفاده میکنند.
- رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT): این درمان، نوعی گفتگودرمانی مبتنی بر درمان شناختی رفتاری (CBT) است؛ اما بهطور ویژه برای افرادی که احساسات را بهشکلی شدید تجربه میکنند، اصلاح شده است.
- روان درمانی پویشی: این نوع درمان بر این ایده استوار است که رفتار و سلامت روان تحت تأثیر تجربیات دوران کودکی و افکار یا احساسات تکراری مشکلسازی که خارج از آگاهی شما هستند (ناخودآگاه)، قرار میگیرند.
سایر درمانها برای اختلالات خلقی
سایر درمانها برای اختلالات خلقی عبارتاند از:
- الکتروشوک درمانی (ECT): این درمان، روشی پزشکی است که شامل عبور جریان الکتریکی خفیف از مغز و ایجاد تشنجی کوتاه میباشد. ثابت شده است که این روش تأثیرات مثبت قویای بر مشکلات شدید سلامت روان و مقاوم به درمان، ازجمله افسردگی و اختلال دوقطبی دارد. جلسات ECT را میتوان بهصورت سرپایی انجام داد. معمولاً دو یا سه جلسه در هفته، در دورهای دو هفتهای یا بیشتر، لازم است. بهطور کلی، شش تا 12 جلسه الکتروشوک درمانی مورد نیاز است.
- تحریک مغناطیسی عمیق مغز (TMS): این روش درمانی برای افراد مبتلا به افسردگی شدید که حداقل با یک داروی ضدافسردگی بهبود نیافتهاند، استفاده میشود. این روش، نوعی درمان تحریک مغزی است. TMS انرژی مغناطیسی را منتشر میکند که در زیر جمجمه به جریان الکتریکی تبدیل میشود تا به تنظیم احساسات شما کمک کند.
- نوردرمانی: این تکنیک مدتهاست که برای درمان اختلال عاطفی فصلی (SAD) استفاده میشود. این روش درمانی بر اساس ایده تکمیل نور خورشید با نور مصنوعی روشن در طول پاییز و زمستان است.
آیا میتوان از اختلالات خلقی پیشگیری کرد؟
در حال حاضر، هیچ راهی برای پیشگیری یا کاهش اختلالات خلقی وجود ندارد.
اما تشخیص و درمان زودهنگام میتواند شدت علائم را کاهش دهد، رشد و تکامل طبیعی فرد را تقویت کند و کیفیت زندگی او را بهبود بخشد.
اگر شما یا کسی که به او اهمیت میدهید، علائم اختلال خلقی را دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
درصورت تجربه علائم زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- احساسات شما مانع کار، نحوه کنار آمدن با دیگران یا سایر زمینههای زندگیتان میشوند، یا در فعالیتهای اجتماعی شرکت نمیکنید.
- با الکل یا مواد مخدر مشکل دارید.
- به فکر گرفتن جان خود هستید. اگر این مورد است، فوراً بهدنبال درمان اورژانسی باشید.
بعید است اختلال خلقی شما به خودی خود از بین برود. و ممکن است با گذشت زمان بدتر شود. بنابراین قبل از جدی شدن اختلال خلقیتان به پزشک مراجعه کنید. معمولاً درمان در مراحل اولیه بیماری آسانتر است.
جمعبندی
اختلالات خلقی، بیماریهای روانی جدیای هستند که زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار میدهند. این اختلالات میتوانند علل و عوامل خطر بسیاری ازجمله سابقه خانوادگی، استرس و شیمی مغز داشته باشند. درمان معمولاً شامل ترکیبی از دارو، گفتگودرمانی و تغییرات سبک زندگی است. میتوانید با ایجاد ارتباطات اجتماعی قوی، ورزش کردن، خوردن رژیم غذایی سالم و دریافت میزان مناسب خواب، اختلال خلقی خود را مدیریت کنید. متخصصان ما در کلینیک توانبخشی رسش میتوانند با تشکیل جلسات رفتاردرمانی به درمان بیماری شما کمک کنند. پس هرچه سریعتر با ما تماس بگیرید و از راهنماییهای کادر درمانی مجرب و دلسوز ما بهرهمند شوید.
منابع
