آشنایی با درمان شناختی رفتاری CBT - مراحل درمان و اثربخشی

رفتاردرمانی شناختی چیست؟

رفتاردرمانی شناختی (CBT) نوعی درمان روانشناختی است که به افراد کمک می‌کند تا نحوه شناسایی و تغییر الگوهای فکری مخرب یا آزاردهنده‌ای را که بر رفتار و احساسات آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارند، بیاموزند.

درمان شناختی‌رفتاری با شناسایی الگوهای ناکارآمد تفکر، پاسخ‌های عاطفی یا رفتارها و جایگزینی آن‌ها با الگوهای مطلوب‌تر یا مفیدتر، درمان شناختی را با درمان رفتاری ترکیب می‌کند.

رفتاردرمانی شناختی بر تغییر افکار منفی خودکاری که می‌توانند منجر به مشکلات عاطفی، افسردگی و اضطراب شوند و آن‌ها را بدتر کنند، تمرکز دارد. این افکار منفی خودجوش نیز بر خلق و خوی بیمار تأثیر منفی می‌گذارند.

از طریق CBT، افکار نادرست شناسایی، به چالش کشیده و با افکار عینی‌تر و واقع‌بینانه‌تر جایگزین می‌شوند.

رفتاردرمانی شناختی چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند؟

درمان شناختی رفتای می‌تواند به عنوان یک درمان کوتاه‌مدت برای کمک به افراد در یادگیری تمرکز بر افکار و باورهای فعلی استفاده شود.

CBT برای درمان طیف وسیعی از شرایط استفاده می‌شود، از جمله:

• اعتیاد
• مشکلات خشم
• اضطراب
• اختلال دوقطبی
• افسردگی
• اختلالات خوردن
• حملات پانیک
• اختلالات شخصیت
• فوبیاها

علاوه بر شرایط سلامت روان، ثابت شده است که درمان شناختی رفتاری به افراد در کنار آمدن با موارد زیر نیز کمک می‌کند:

• درد مزمن یا بیماری‌های جدی
• طلاق یا جدایی
• غم و اندوه یا فقدان
• بی‌خوابی
• عزت نفس پایین
• مشکلات رابطه
• مدیریت استرس

انواع رفتاردرمانی شناختی

درمان شناختی رفتاری شامل مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و رویکردهای مختلف است که به اصلاح افکار، احساسات و رفتارهای ما می‌پردازد. این رویکردها می‌توانند از درمان‌های ساختاریافته گرفته تا شیوه‌های خودیاری متغیر باشند. انواع مختلف درمان شناختی رفتاری عبارت‌اند از:

• رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT). این روش درمانی مواردی مانند ذهن‌آگاهی و تنظیم هیجانات را از طریق مکالمه در یک محیط فردی یا گروهی ادغام می‌کند. این زیرشاخه می‌تواند برای افرادی که با اختلال شخصیت مرزی (BPD)، اختلالات خوردن یا افسردگی زندگی می‌کنند، بسیار مؤثر باشد.
• رفتار درمانی عاطفی منطقی (REBT). رفتاردرمانی عاطفی منطقی شکل اصلی رفتاردرمانی شناختی است و بر الگوهای فکری منفی و نحوه تأثیر آن‌ها بر مسائل مربوط به احساسات یا رفتارها تمرکز دارد. این روش درمانی می‌تواند برای هر چیزی از اضطراب، افسردگی و مشکلات خواب گرفته تا رفتارهای اعتیادی و موارد دیگر بسیار مؤثر باشد.
• مواجهه درمانی. این نوع درمان شامل معرفی تدریجی فعالیت‌ها یا موقعیت‌های ایجادکننده اضطراب به زندگی شما برای دوره‌های زمانی معین است. این روش درمانی می‌تواند برای افرادی که با فوبیا یا اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) دست و پنجه نرم می‌کنند، بسیار مؤثر باشد.
• درمان پذیرش و تعهد (ACT). درمان پذیرش و تعهد درمانی است که شامل یادگیری پذیرش افکار منفی یا ناخواسته است و می‌تواند برای افرادی که با افکار مزاحم یا تفکرات ناراحت کننده دست و پنجه نرم می‌کنند، مؤثر باشد.
• درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT). این روش درمانی از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی و مراقبه همراه با درمان شناختی استفاده می‌کند و می‌تواند برای افرادی که با اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال اضطراب فراگیر (GAD) زندگی می‌کنند، بسیار مؤثر باشد.

تکنیک‌های درمان

تکنیک‌های درمان شناختی رفتاری مجموعه‌ای از روش‌ها و استراتژی‌هایی هستند که به افراد کمک می‌کنند تا افکار و رفتارهای منفی خود را شناسایی و تغییر دهند. این تکنیک‌ها شامل موارد مختلفی می‌شوند که در درمان‌های مختلف به کار گرفته می‌شوند:

شناسایی افکار منفی

شناخت افکار، احساسات و موقعیت‌های منفی کمک زیادی به بیمار می‌کند. این شناسایی برای افرادی که با درون‌نگری مشکل دارند،‌ دشوار است. اما صرف زمان برای شناسایی این افکار می‌تواند منجر به خودشناسی و ارائه بینش‌هایی شود که برای فرآیند درمان ضروری هستند.

تمرین مهارت‌های جدید

در درمان شناختی رفتاری، اغلب به افراد مهارت‌های جدیدی آموزش داده می‌شود که می‌توانند در موقعیت‌های دنیای واقعی استفاده شوند. به عنوان مثال، فردی که دارای اختلال سوء مصرف مواد است ممکن است مهارت‌های مقابله‌ای جدید را تمرین کند و روش‌هایی را برای اجتناب یا مقابله با موقعیت‌های اجتماعی که ممکن است باعث عود مجدد شوند، تمرین کند.

تعیین هدف

تعیین هدف می‌تواند گامی مهم در بهبودی از بیماری روانی باشد و به بیمار در ایجاد تغییراتی برای بهبود سلامت و زندگی خود کمک کند. در طول درمان شناختی رفتاری، درمانگر می‌تواند به بیمار در ایجاد و تقویت مهارت‌های تعیین اهداف خود کمک کند.

این تکنیک شامل آموزش نحوه شناسایی هدف یا نحوه تمایز بین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت است و با تمرکز بر فرآیند، به بیمار کمک می‌کند اهداف SMART (خاص، قابل اندازه‌گیری، قابل دستیابی، مرتبط و مبتنی بر زمان) را شناسایی کند.

حل مسئله

یادگیری مهارت‌های حل مسئله در طول درمان شناختی رفتاری می‌تواند به بیمار در یادگیری نحوه شناسایی و حل مشکلاتی که ممکن است از عوامل استرس‌زای زندگی ناشی شوند، کمک کند. همچنین به کاهش تأثیر منفی بیماری‌های روانی و جسمی کمک می‌کند.

حل مسئله در روش رفتاردرمانی شناختی اغلب شامل پنج مرحله است:

• شناسایی مشکل
• ایجاد لیستی از راه‌حل‌های بالقوه
• ارزیابی نقاط قوت و ضعف هر راه‌حل بالقوه
• انتخاب یک راه‌حل برای اجرا
• اجرای راه حل

خودنظارتی

خودنظارتی تکنیکی مهم در درمان شناختی رفتاری است. این تکنیک شامل ردیابی رفتارها، علائم یا تجربیات در طول زمان و به اشتراک گذاشتن آن‌ها با درمانگر است.

خودنظارتی می‌تواند اطلاعات مورد نیاز درمانگر را برای ارائه بهترین درمان به بیمار ارائه دهد. به عنوان مثال، برای افراد مبتلا به اختلالات خوردن، خودنظارتی ممکن است شامل ردیابی عادات غذایی و همچنین هرگونه افکار یا احساساتی باشد که همراه با مصرف غذا یا میان وعده بوده است.

فواید درمان شناختی رفتاری 

درمان شناختی رفتاری بر این اصل استوار است که افکار و احساسات تأثیر زیادی بر رفتار دارند. به عنوان مثال، فردی که وقت زیادی را صرف فکر کردن به سقوط هواپیما و حوادث هوایی می‌کند، ممکن است از سفر هوایی اجتناب کند.

هدف درمان شناختی رفتاری این است که به افراد بیاموزد که در حالی که نمی‌توانند همه جنبه‌های دنیای اطراف خود را کنترل کنند، می‌توانند نحوه تفسیر و واکنش به اتفاق‌های مختلف را تحت کنترل خود قرار دهند.

فواید درمان شناختی رفتاری عبارت‌اند از:

• به بیمار کمک می‌کند تا با آگاهی از افکار منفی و اغلب غیرواقعی که احساسات و خلق‌وخوی او را تضعیف می‌کنند، الگوهای فکری سالم‌تری را توسعه دهد.
• به عنوان یک درمان کوتاه‌مدت مؤثر شناخته می‌شود.
• برای درمان انواع مختلف رفتارهای ناسازگار مؤثر است.
• اغلب هزینه کمتری نسبت به سایر روش‌های درمانی دارد.
• چه به صورت آنلاین و چه به صورت حضوری انجام شود، تأثیرگذار است.
• برای افرادی که نیازی به داروهای روانگردان ندارند، مناسب است.

اثربخشی درمان شناختی رفتاری 

درمان شناختی رفتاری در دهه 1960 توسط روانپزشک آرون بک معرفی شد. بک به این نتیجه رسید که برخی از انواع خاص تفکر می‌توانند به مشکلات عاطفی کمک کنند و این «افکار منفی خودکار» را شناسایی کرد. او سپس فرآیند شناخت درمانی را توسعه داد.

در حالی که درمان‌های رفتاری قبلی منحصراً بر پاداش‌ها و تنبیه‌ها برای اصلاح رفتار تمرکز داشتند، رویکرد شناختی به نحوه تأثیر افکار و احساسات بر رفتارها می‌پردازد.

امروزه رفتاردرمانی شناختی یکی از درمان‌های معتبر و مورد مطالعه است و در درمان طیف وسیعی از مشکلات روانی ازجمله اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن، بی‌خوابی، اختلال وسواس فکری-اجباری، اختلال هراس، اختلال استرس پس از سانحه و اختلالات مصرف مواد مؤثر واقع شده است.

• تحقیقات نشان می‌دهند این روش درمانی یکی از بهترین درمان‌های مبتنی بر شواهد برای اختلالات خوردن است.
• ثابت شده است که رفتاردرمانی شناختی در افرادی که دچار بی‌خوابی هستند و همچنین افرادی که دارای شرایط پزشکی هستند که با خواب تداخل دارند، از جمله افرادی که دارای درد یا اختلالات خلقی مانند افسردگی هستند، مفید است.
• درمان شناختی-رفتاری از نظر علمی ثابت شده است که در درمان علائم افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان مؤثر است.
• یک متاآنالیز در سال 2018 از 41 مطالعه نشان داد که رفتاردرمانی شناختی می‌تواند به بهبود علائم اضطراب و اختلالات مرتبط با آن، مانند اختلال وسواس فکری-اجباری و اختلال استرس پس از سانحه کمک کند.
• همچنین این روش درمانی اثربخشی بالایی در درمان اختلالات مصرف مواد دارد و به افراد مبتلا به اختلالات کمک می‌کند تا کنترل خود را افزایش دهند، از محرک‌ها اجتناب کنند و مهارت‌های مقابله با استرس را توسعه دهند.

شروع درمان شناختی رفتاری 

درمان شناختی رفتاری می‌تواند یک انتخاب درمانی مؤثر برای طیف وسیعی از مسائل روانشناختی باشد. بیمار می‌تواند برای شروع درمان مراحل زیر را دنبال کند:

• مشورت با پزشک. بیمار باید ابتدا با پزشک خود مشورت کند یا فهرست درمانگران معتبر را بررسی کند تا متخصص مجاز در نزدیکی خود را پیدا کند. 
• در نظر گرفتن ترجیحات شخصی. بیمار باید تصمیم بگیرد از درمان حضوری استفاده کند یا آنلاین.
• بررسی پوشش بیمه. بیمار باید با بیمه درمانی خود تماس بگیرد تا بررسی کند آیا CBT تحت پوشش قرار دارد یا خیر.
• رزرو جلسه با درمانگر. پس از انتخاب درمانگر، بیمار می‌تواند وثت ویزیت و آن را در تقویم خود یادداشت کند.
• حضور با نگرش مثبت. بهتر است بیمار در جلسه اول با ذهنی باز و نگرش مثبت حاضر شود. او باید آماده باشد تا افکار و رفتارهایی که ممکن است او را عقب نگه دارند شناسایی کند و متعهد شود که استراتژی‌های جدیدی را برای پیشرفت یاد بگیرد.

اولین جلسه درمان شناختی رفتاری چگونه است؟

شروع درمان ممکن است کمی دشوار به نظر برسد. طبیعی است که بیمار در مورد اولین جلسه خود احساس اضطراب کند و ممکن است نگران باشد که درمانگر چه سؤالاتی از او خواهد پرسید یا چگونه می‌تواند احساسات خود را با یک غریبه در میان بگذارد.

جلسات رفتاردرمانی شناختی معمولاً بسیار ساختارمند هستند، اما اولین جلسه ممکن است کمی متفاوت باشد. در اینجا به طور خلاصه آنچه که در اولین جلسه در انتظار بیمار است، ذکر شده است:

• درمانگر در مورد علائم، احساسات و عواطفی که بیمار تجربه می‌کند سؤال خواهد کرد. ناراحتی عاطفی اغلب به صورت جسمی نیز خود را نشان می‌دهد. علائمی مانند سردرد، درد بدن یا ناراحتی معده ممکن است مرتبط باشند، بنابراین ذکر آن‌ها ایده خوبی است.
• او همچنین در مورد مشکلات خاصی که بیمار تجربه می‌کند سؤال خواهد کرد. بیمار باید احساس راحتی کند و هر چیزی که به ذهنش می‌رسد را به اشتراک . درمان می‌تواند به بیمار در کنار آمدن با هر چالشی که تجربه می‌کند، کمک کند.
• بیمار می‌تواند در مورد سیاست‌های کلی درمان، مانند محرمانگی، و در مورد هزینه‌های درمان، طول جلسات و تعداد جلساتی که درمانگر توصیه می‌کند، صحبت کند.
• بیمار در جلسه اول در مورد اهداف خود برای درمان یا آنچه که از درمان انتظار دارد صحبت خواهد کرد.
• او می‌تواند هر سؤالی که دارد ازجمله موارد زیر را از درمانگر بپرسد:
  
  
• آیا می‌توانم به صورت همزمان از دارو و درمان استفاده کنم؟
• اگر افکار خودکشی داشته باشم یا دچار بحران شوم، چگونه می‌توانید به من کمک کنید؟
• آیا تجربه کمک به دیگران با نگرانی‌های مشابه را دارید؟
• چگونه می فهمید که درمان برای من مؤثر است؟
• در جلسات دیگر چه اتفاقی خواهد افتاد؟

به طور کلی، ملاقات با درمانگری که با بیمار ارتباط مناسب برقرار می‌کند، بیشترین بهره‌وری را به همراه دارد. اگر بیمار در مورد درمانگر احساس خوبی ندارد، می‌تواند به درمانگر دیگری مراجعه کند.

جمع بندی

درمان شناختی رفتاری یک رویکرد مؤثر و علمی برای درمان مشکلات روانشناختی است که بر شناسایی و تغییر افکار و رفتارهای منفی تمرکز دارد. این درمان به افراد کمک می‌کند تا باورهای نادرست خود را شناسایی کرده و به تدریج آن‌ها را با افکار مثبت و سازگارتر جایگزین کنند. رفتاردرمانی شناختی برای درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن، وسواس فکری اجباری (OCD) و اختلالات خواب (بی‌خوابی) بسیار مؤثر است.

تکنیک‌های مختلفی در رفتاردرمانی شناختی استفاده می‌شوند. درمانگر در این فرآیند به بیمار کمک می‌کند تا مهارت‌های مقابله‌ای برای مدیریت احساسات و رفتارهای منفی بیاموزد و در نهایت به بهبود کیفیت زندگی او کمک کند.

اگر شما یا یکی عزیزانتان نیاز به درمان شناختی رفتاری دارید، پیشنهاد می‌کنیم که از خدمات کلینیک توانبخشی رسش استفاده کنید. این مرکز با تیم متخصص و مجرب خود می‌تواند به شما در بهبود وضعیت روانی و ایجاد تغییرات مثبت در زندگی کمک کند.

https://www.verywellmind.com/what-is-cognitive-behavior-therapy-2795747

https://www.healthline.com/health/cognitive-behavioral-therapy#concepts