اختلالات رفتاری اختلال وسواس فکری عملی (OCD) چیست و چطور درمان می شود؟
اختلال وسواس فکری عملی (OCD)، وضعیتی است که در آن افکار و احساسات ناخواسته مکرر (وسواس) باعث می‌شنود رفتارهای تکراری (اجباری) داشته باشید. رفتارهای تکراری تداخل زیادی در تعاملات اجتماعی و انجام وظایف روزانه ایجاد می‌کنند.
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً وضعیتی مادام‌العمر (مزمن) است، اما علائم آن می‌توانند با گذشت زمان بیایند و بروند.
همه افراد در مقطعی وسواس و اجبار را تجربه می‌کنند. به‌عنوان مثال، بررسی مجدد اجاق گاز یا قفل‌ها رفتاری رایج است. عبارات «وسواس» و «وسواسی» خیلی در مکالمات روزمره استفاده می‌شوند. اما وسواس فکری عملی نوعی شدیدتر است و می‌تواند مانع از زندگی و فعالیت‌های عادی شود. وسواس در این اختلال به‌صورت ناخواسته اتفاق میفتد و افراد مبتلا به وسواس فکری عملی از انجام رفتارهای اجباری لذت نمی‌برند.
تفاوت بین اختلال وسواس فکری عملی و اختلال شخصیت وسواسی اجباری (OCPD) چیست؟
با وجود شباهت‌های موجود بین اختلال وسواس فکری عملی و اختلال شخصیت وسواسی اجباری، این اختلالات، بیماری‌هایی متفاوت هستند.
اختلال شخصیت وسواسی اجباری نوعی اختلال شخصیت است که باعث درگیری ذهنی گسترده همراه با کمال‌گرایی، نظم و کنترل می‌شود.
افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی معمولاً از مشکل‌ساز بودن وسواس‌ها و اجبارهایشان آگاه هستند و می‌پذیرند برای درمان این وضعیت به کمک حرفه‌ای نیاز دارند. اما افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی اجباری معمولاً فکر نمی‌کنند مشکلی در رفتار و باورهایشان وجود داشته باشد.
وسواس فکری عملی چه کسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
وسواس فکری عملی می‌تواند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهد. میانگین سن شروع این اختلال 19 سالگی است و در 50 درصد از افراد مبتلا به این بیماری، علائم در دوران کودکی و نوجوانی بروز می‌کنند.
احتمال ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی پس از 40 سالگی خیلی کم است.
علائم وسواس فکری عملی چیست؟
علائم اصلی این اختلال شامل وسواس‌ها و اجبارهای مختل‌کننده فعالیت‌های عادی هستند. به‌عنوان مثال، علائم اغلب مانع از رسیدن به‌موقع به محل کار می‌شوند. یا باعث می‌شوند آماده شدن برای خواب در مدت‌زمان معقولی انجام نشود.
شاید متوجه شوید این علائم مشکل‌ساز هستند، اما در‌عین‌حال نتوانید آنها را متوقف کنید. علائم این اختلال ممکن است بیایند و بروند، با گذشت زمان کاهش یافته یا بدتر شوند.
اگر شما یا فرزندتان علائم اختلال وسواس فکری عملی دارید و این علائم در زندگی روزمره‌تان اختلال ایجاد می‌کنند، باید با پزشک صحبت کنید.
وسواس در OCD
در اختلال وسواس فکری عملی، وسواس‌ها، افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته و مزاحم هستند که باعث اضطراب شدید می‌شوند. افراد مبتلا به OCD اکثراً متوجه می‌شوند این افکار غیرمنطقی یا غیرعقلانی هستند اما نمی‌توانند آنها را کنترل کنند .
نمونه‌های رایج از رفتارهای وسواسی عبارت‌اند از:
- ترس از تماس با مواد آلوده مانند میکروب‌ها یا کثیفی
- ترس از آسیب رساندن به خود یا شخصی دیگر (در اثر بی‌دقتی یا انگیزه‌ای خشونت‌آمیز)
- افکار یا تصاویر ذهنی ناخواسته مرتبط با رابطه جنسی
- ترس از اشتباه کردن
- نگرانی بیش‌ازحد نسبت به درست یا غلط بودن رفتاری خاص
- احساس شک یا انزجار
- نگرانی بیش‌ازحد درمورد گرایش جنسی یا هویت جنسی خود
- نیاز به نظم، مرتب بودن، تقارن یا کمال
- نیاز به اطمینان خاطر دائمی
رفتارهای اجباری در OCD
در اختلال وسواس فکری عملی، رفتارهای اجباری، اقداماتی تکراری هستند که بیمار برای خلاص شدن از وسواس‌ها انجام می‌دهد.
افراد مبتلا به OCD نمی‌خواهند این رفتارهای اجباری را انجام دهند و از آنها لذت نمی‌برند. اما احساس می‌کنند باید آنها را انجام دهند وگرنه اضطرابشان بدتر می‌شود. بااین‌حال، ترک رفتارهای اجباری فقط به‌طور موقت به بیمار کمک می‌کنند. وسواس‌ها به زودی برمی‌گردند و باعث بازگشت به رفتارهای اجباری می‌شوند.
رفتارهای اجباری وقت‌گیر هستند و مانع از انجام فعالیت‌های مهم می‌شوند. همچنین این رفتارها لزوماً با وسواس‌های بیمار مطابقت ندارند.
نمونه‌هایی از رفتاری اجباری عبارت‌اند از:
- چیدن اشیاء به‌روشی بسیار خاص، مانند وسایل روی میز آرایش
- حمام کردن، تمیز کردن یا شستن مکرر دست‌ها
- جمع‌آوری یا دور ننداختن وسایلی که ارزش شخصی یا مالی ندارند
- بررسی مکرر قفل‌ها، کلیدها و درها
- بررسی مداوم اینکه آیا به کسی آسیب رسانده‌اید یا خیر
- به‌طور مداوم به‌دنبال اطمینان خاطر بودن
- انجام مکرر فعالیت‌های مرتبط با اعداد، مانند شمردن اعداد، تکرار کارها به تعداد مشخصی از دفعات، ترجیح بیش‌ازحد یک سری اعداد خاص یا اجتناب از آنها
- گفتن کلمات یا دعاهای خاص هنگام انجام کارهای نامرتبط
رفتارهای اجباری می‌توانند شامل اجتناب از موقعیت‌هایی باشند که تحریک‌کننده وسواس‌ها هستند. به‌عنوان مثال، امتناع از دست دادن یا لمس اشیایی مانند دستگیره‌های در که توسط دیگران لمس شده‌اند.
چه چیزی باعث اختلال وسواس فکری عملی می‌شود؟
محققان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث OCD می‌شود. اما معتقدند عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند، ازجمله:
- ژنتیک: مطالعات نشان می‌دهند افرادی که یکی از بستگان درجه اول آنها (والد بیولوژیک یا خواهر و برادر) مبتلا به OCD هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری می‌باشند. این خطر درصورتی افزایش می‌یابد که این خویشاوند در دوران کودکی یا نوجوانی به اختلال وسواس فکری عملی مبتلا شده باشند.
- تغییرات مغز: مطالعات تصویربرداری تفاوت‌هایی را در قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری مغز در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی نشان داده‌اند. این اختلال با سایر بیماریهای عصبی ازجمله بیماری پارکینسون، سندرم تورت و صرع که مناطق مشابه مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند، مرتبط است.
- سندرم پانداس: پانداس مخفف «اختلالات عصبی-روانشناختی اتوایمیون مرتبط با عفونت‌های استرپتوکوک در کودکان» است. این سندرم گروهی از اختلالات است که بیمارانی را که دچار عفونت‌های استرپتوکوکی، مانند گلودرد استرپتوکوکی یا تب مخملک شده‌اند، درگیر می‌کند. بنابراین بر بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی نیز تأثیر می‌گذارد.
- ترومای دوران کودکی: برخی از مطالعات ارتباطی مستقیمی بین ترومای دوران کودکی، مانند آزار یا نادیده گرفته شدن و ایجاد اختلال وسواس فکری عملی نشان می‌دهند.
چه بیماری‌هایی شبیه به اختلال وسواس فکری عملی هستند؟
برخی از بیماریهای روانی شبیه به اختلال وسواس فکری عملی هستند؛ زیرا شامل افکار، رفتارها یا تمایلات تکراری می‌باشند.
- OCD زایمان: OCD زایمان، زمانی است که OCD را در دوران بارداری یا پس از زایمان تجربه می‌کنید.
- اختلال بدشکلی بدن (BDD): اختلال بدشکلی بدن شامل نگرانی وسواسی درمورد یک یا چند نقص درک‌شده در ظاهر فیزیکی شما و ایجاد روال‌های اجباری برای مقابله با نگرانی‌های مربوط به ظاهرتان است.
- وسواس کندن پوست (CSP): کندن مکرر پوست به تسکین اضطراب کمک می‌کند. وسواس کندن پوست می‌تواند به‌عنوان بخشی از اختلال بدشکلی بدن (BDD) تجربه شود.
- تریکوتیلومانیا (اختلال کندن مو): تریکوتیلومانیا، میل وسواسی برای کندن موها است.
- احتکار: احتکار باعث می‌شود خلاص شدن از وسایل برای شما دشوار باشد. این اختلال بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارد.
- اختلال شخصیت: اختلال شخصیت ویژگی‌هایی مشابه با OCD دارد، اما اختلالی متفاوت و جداگانه است.
- اختلالات خوردن: اختلالات خوردن به مشکلات مربوط به خوردن غذا اشاره دارند. اگر مشکل خوردن داشته باشید، احتمالاً با افکار مزاحم دست و پنجه نرم می‌کنید. مشکلات خوردن می‌توانند شامل رفتارهای اجباری باشند.
افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی در معرض سایر مشکلات سلامت روانی مانند اضطراب یا افسردگی نیز قرار دارند. درنتیجه گاهی‌اوقات تشخیص یا درمان این اختلال دشوار می‌شوند.
تشخیص وسواس فکری عملی
مراحل تشخیص اختلال وسواس فکری عملی شامل موارد زیر هستند:
- ارزیابی روانشناختی: این مرحله شامل صحبت درمورد افکار، احساسات، علائم و الگوهای رفتاری شما است. پزشک از این طریق متوجه می‌شود وسواس یا رفتارهای اجباری بر کیفیت زندگی شما تأثیر می‌گذارند یا خیر. آنها با خانواده یا دوستان صحبت می‌کنند.
- معاینه فیزیکی: این مرحله برای رد سایر مشکلاتی که می‌توانند باعث علائم شما شوند و بررسی هرگونه عارضه مرتبط انجام می‌شود.
تشخیص OCD گاهی‌اوقات دشوار است؛ زیرا علائم می‌توانند شبیه به علائم اختلال شخصیت وسواسی اجباری، اختلالات اضطرابی، افسردگی، اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات روانی باشند. بنابراین با پزشک خود همکاری کنید تا بتواند به‌درستی بیماری شما را تشخیص دهد و درمان مناسب ارائه کند.
درمان وسواس فکری عملی
رایج‌ترین طرح درمان برای اختلال وسواس فکری عملی شامل روان‌درمانی (گفتگودرمانی) و دارودرمانی است.
اگر این روش‌های درمانی باعث کاهش علائم OCD نشده یا علائم شدیدتر شوند، پزشک استفاده از تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS) را توصیه می‌کند.
روان‌درمانی برای OCD
روان‌درمانی، که به آن گفتگودرمانی نیز گفته می‌شود، اصطلاحی برای انواع تکنیک‌های درمانی است که هدف آن کمک به شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای ناسالم است. روان‌درمانی توسط متخصص بهداشت روان مانند روانشناس انجام می‌شود.
انواع مختلفی از روان‌درمانی وجود دارند که رایج‌ترین و مؤثرترین اشکال آن برای درمان اختلال وسواس فکری عملی عبارت‌اند از:
- درمان شناختی رفتاری (CBT): در طول درمان شناختی رفتاری، درمانگر به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بررسی و درک کنید. طی چندین جلسه، این روش درمانی می‌تواند به تغییر افکار مضر و توقف عادت‌های منفی کمک کرده و احتمالاً آنها را با راه‌های سالم‌تر جایگزین کند.
- پیشگیری از مواجهه و پاسخ (ERP): ERP نوعی CBT است. در طول این درمان، درمانگر، شما را در معرض موقعیت‌ها یا تصاویری که از آنها می‌ترسید قرار می‌دهد و از شما می‌خواهد در برابر میل به انجام رفتاری اجباری مقاومت کنید. به‌عنوان مثال، درمانگر ممکن است از شما بخواهد اشیاء کثیف را لمس کنید و سپس مانع از شستن دست‌هایتان شود. با ماندن در موقعیتی ترسناک بدون رخ دادن هیچ اتفاق منفی‌ای، یاد می‌گیرید افکار مضطرب شما فقط افکار هستند و لزوماً واقعیت ندارند.
- درمان پذیرش و تعهد (ACT): ACT به شما کمک می‌کند یاد بگیرید افکار وسواسی را فقط به‌عنوان افکار بپذیرید و قدرت را از آنها بگیرید. درمانگر به شما کمک می‌کند یاد بگیرید علیرغم علائم اختلال وسواس فکری عملی خود، زندگی معناداری داشته باشید.
تکنیک‌های ذهن‌آگاهی مانند مدیتیشن و آرامش نیز می‌توانند به علائم شما کمک کنند.
دارودرمانی برای OCD
داروهایی به نام مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SRI)، مهارکننده‌های انتخابی SRI (SSRI) و داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای به درمان اختلال وسواس فکری عملی کمک می‌کنند.
پزشکان اغلب SSRIها را برای درمان اختلال وسواس فکری عملی توصیه می‌کنند و آنها را در دوزهای بسیار بالاتر از داروهای تجویزی برای اضطراب یا افسردگی، تجویز می‌کنند. SSRIهای مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده(FDA) عبارت‌اند از:
- فلوکستین
- فلووکسامین
- پاروکستین
- سرترالین
ممکن است تا هشت تا دوازده هفته طول بکشد تا این داروها شروع به کار کنند.
سایر درمان‌ها
گاهی‌اوقات، روان‌درمانی و داروها نمی‌توانند علائم OCD را کنترل کنند. بنابراین در صورت عدم پاسخ گزینه‌های دیگری ارائه می‌شوند:
- تحریک عمیق مغز (DBS): سازمان غذا و داروی ایالات متحده، DBS را برای درمان OCD در بزرگسالان 18 سال و بالاتر که به درمان سنتی پاسخ نمی‌دهند، تأیید کرده است. DBS شامل کاشت الکترودها در مناطق خاصی از مغز است. این الکترودها با تولید تکانه‌های الکتریکی، به کنترل تکانه‌های غیرمعمول کمک می‌کنند. DBS به‌طور گسترده در دسترس نیست و به‌ندرت استفاده می‌شود.
- تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال (TMS): سازمان غذا و داروی ایالات متحده سه دستگاه TMS - BrainsWay، MagVenture و NeuroStar را برای درمان OCD در بزرگسالان تأیید کرده است. این دستگاه‌ها زمانی استفاده می‌شوند که درمان سنتی مؤثر نباشد. TMS نیازی به جراحی ندارد واز میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی در مغز برای بهبود علائم OCD استفاده می‌کند. در طول جلسه TMS، سیم پیچی الکترومغناطیسی روی پوست سر شما نزدیک پیشانی قرار می‌گیرد. این سیم پیچ پالسی مغناطیسی ارسال می‌کند که باعث تحریک سلول‌های عصبی در مغز می‌شود.
درمان‌های خانگی و اصلاح سبک زندگی
اختلال وسواس فکری عملی، وضعیتی مزمن است که شاید همیشه بخشی از زندگی شما باشد. درحالی‌که باید برای درمان OCD به متخصص مراجعه کنید، راهکارهایی برای درمان خانگی وجود دارند:
- آنچه را یاد می‌گیرید، تمرین کنید: با متخصص بهداشت روان خود همکاری کنید تا روش‌هایی برای کمک به مدیریت علائم شناسایی کند. این روش‌ها را به‌طور منظم تمرین کنید.
- داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید: حتی اگر احساس خوبی دارید، داروهای خود را قطع نکنید. اگر داروها را متوقف کنید، احتمالاً علائم OCD برمی‌گردند.
- به علائم هشداردهنده توجه کنید: شما و پزشک‌تان می‌توانید مشکلاتی را که منجر به علائم OCD شده‌اند، شناسایی کنید. برنامه‌ای داشته باشید تا بدانید اگر علائم دوباره ظاهر شدند، چه کاری انجام دهید. اگر متوجه هرگونه تغییر در علائم یا احساس خود شدید، با پزشک یا درمانگرتان تماس بگیرید.
- قبل از مصرف دارو با پزشک صحبت کنید: قبل از مصرف داروهای تجویزی توسط پزشکی دیگر یا قبل از مصرف هرگونه داروی بدون نسخه، ویتامین، داروهای گیاهی یا سایر مکمل‌ها، با پزشکی که شما را برای OCD درمان می‌کند، تماس بگیرید. این کار به کاهش تداخلات احتمالی کمک می‌کند.
آماده شدن برای ویزیت پزشک
ازآنجایی‌که اختلال وسواس فکری عملی اغلب نیاز به مراقبت تخصصی دارد، ممکن است لازم باشد به متخصص بهداشت روان، روانپزشک یا روانشناس، مراجعه کنید.
پبش از آماده شدن برای ملاقات خود، درمورد نیازها و اهداف درمانی‌تان فکر کنید. فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- هرگونه علائمی که مشاهده کرده‌اید ازجمله انواع وسواس‌ها و اجبارهایی که داشته‌اید، کارهایی که به‌خاطر پریشانی‌تان انجام نمی‌دهید یا از آنها دوری می‌کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، ازجمله هرگونه استرس عمده، تغییرات اخیر در زندگی و اعضای خانواده با علائم مشابه
- تمام داروها، ویتامین‌ها، داروهای گیاهی یا سایر مکمل‌ها، و همچنین دوزهای مصرفی
- سؤالاتی که باید از پزشک یا درمانگر خود بپرسید
سؤالاتی که باید بپرسید شامل موارد زیر هستند:
- فکر می‌کنید OCD دارم؟
- چگونه OCD را درمان می‌کنید؟
- درمان چگونه می‌تواند به من کمک کند؟
- آیا داروهایی وجود دارند که به کاهش علائم کمک کنند؟
- آیا درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ به کاهش علائم کمک خواهد کرد؟
- روند درمان من چقدر طول خواهد کشید؟
- چه کاری می‌توانم برای کمک به خودم انجام دهم؟
- آیا بروشورها یا مطالب چاپی دیگری وجود دارند که بتوانم مطالعه کنم؟
- آیا می‌توانید وب‌سایت‌هایی برای کسب اطلاعات بیشتر توصیه کنید؟
از پرسیدن هرگونه سؤال دیگری در طول ملاقات خود دریغ نکنید.
پزشک احتمالاً سؤالات زیر را از شما خواهد پرسید:
- آیا افکار مزاحم علیرغم تلاش شما برای نادیده گرفتن آنها، بارها و بارها در ذهنتان می‌چرخند؟
- آیا همیشه اشیاء را به‌روشی خاص مرتب می‌کنید؟
- آیا به‌صورت مرتب دست‌های خود را می‌شویید، اشیاء را می‌شمارید یا بارها و بارها چک می‌کنید؟
- علائم شما از چه زمانی شروع شدند؟
- آیا علائم مداوم بودند یا گهگاهی؟
- چه چیزی باعث بهبود علائم شما می‌شود؟
- چه چیزی علائم را بدتر می‌کند؟
- علائم چگونه بر زندگی روزمره شما تأثیر می‌گذارند؟ آیا به‌خاطر علائمتان از برخی چیزها اجتناب می‌کنید؟
- در یک روز معمولی، چقدر زمانتان را صرف افکار وسواسی و رفتارهای اجباری می‌کنید؟
- آیا هیچ یک از بستگان شما اختلال روانی دارد؟
- آیا تا به حال ضربه یا استرس عمده‌ای داشته‌اید؟
پزشک یا متخصص بهداشت روان شما بر اساس پاسخ‌ها، علائم و نیازهایتان سؤالات بیشتری خواهد پرسید. آماده شدن برای چنین سؤالاتی به شما کمک می‌کند تا از زمان ویزیت خود بیشترین بهره را ببرید.
جمع‌بندی
به یاد داشته باشید اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نوعی اختلال سلامت روان است. مانند همه اختلالات سلامت روان، جستجوی کمک به‌محض ظاهر شدن علائم می‌تواند به کاهش مشکلات در زندگی شما کمک کند. پزشکان و متخصصان می‌توانند برنامه‌های درمانی ارائه دهند که به شما در مدیریت وسواس‌ها و رفتارهای اجباری کمک کنند.
منابع
