بیش فعالی بهترین داروهای بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)
داروهای بیش فعالی به بیماران بیش فعال کمک می‌کنند تا روی افکار خود را تمرکز داشته باشند. این داروها به آن‌ها کمک می‌کنند تا حواس‌پرتی‌ها را نادیده بگیرند، توجه کنند و رفتار خود را کنترل نمایند. داروها، بیش فعالی را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند به کاهش علائم بیماری کمک کنند.
سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) چندین نوع داروی مختلف را برای درمان بیش فعالی تأیید کرده است. بسیاری از این داروها می‌توانند ADHD را در کودکان حتی از سن 6سالگی درمان کنند.
برای کسب بهترین نتیجه باید در کنار استفاده از دارو باید حتما از سایر روش های درمان بیش فعالی استفاده شود.
داروی بیش فعالی چه کاری انجام می‌دهد؟
داروهای ADHD بسته به نوعشان به روش‌های مختلفی عمل می‌کنند. اما همه داروهای بیش فعالی با افزایش سطح مواد شیمیایی مهم (انتقال‌دهنده‌های عصبی) در مغز کار می‌کنند. این انتقال‌دهنده‌های عصبی شامل دوپامین و نوراپی‌نفرین هستند. افزایش مقدار این انتقال‌دهنده‌های عصبی به بهبود علائم اختلال بیش‌فعالی شامل موارد زیر کمک می‌کند:
- افزایش دامنه توجه
- کاهش بیش فعالی
- کنترل رفتار تکانشی
- مدیریت اختلال اجرایی
داروهای ADHD بر هر فردی متفاوت تأثیر می‌گذارند. آنچه برای یک نفر مؤثر است ممکن است برای شما یا فرزندتان مؤثر نباشد. و اولین داروی ADHD که شما یا فرزندتان امتحان می‌کنید ممکن است داروی مناسبی نباشد. ممکن است داروی مصرفی شما مؤثر نباشد یا عوارض جانبی آزاردهنده‌ای ایجاد کند. یا ممکن است داروی درستی مصرف کنید اما به دوز بالاتری از آن نیاز داشته باشید.
حتماً درخصوص تمام داروهایی که خودتان یا فرزندتان مصرف می‌کنید (چه تجویزشده و چه بدون نسخه) به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین، درخصوص نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید (و مقدار روزانه آن‌ها) به پزشک خود بگویید. ترکیب برخی داروها می‌تواند اثرات مضری بر بدن داشته باشد.
دارو و دوز مناسب باعث کاهش علائم بیش فعالی می‌شوند.
انواع مختلف داروهای بیش فعالی
داروهای ADHD شامل محرک‌ها و غیرمحرک‌ها هستند. در برخی موارد پزشکان داروهای ضدافسردگی را نیز تجویز می‌کنند.
محرک‌ها
محرک‌ها شایع‌ترین نوع داروهای تجویزی هستند که پزشکان برای درمان بیش فعالی تجویز می‌کنند. با وجود نامشان، محرک‌ها با افزایش تحریک‌پذیری کار نمی‌کنند. بلکه با افزایش سطح برخی مواد شیمیایی (انتقال‌دهنده‌های عصبی) در مغز بیمار به نام‌های دوپامین و نوراپی‌نفرین عمل می‌کنند. این انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش مهمی در توانایی بیمار برای توجه کردن، فکر کردن و با انگیزه ماندن ایفا می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که تقریباً 80% کودکان مبتلا به بیش فعالی پس از یافتن داروی محرک و دوز صحیح، علائم کمتری دارند.
محرک‌ها به‌عنوان مواد کنترل‌شده در نظر گرفته می‌شوند، به این معنی که پتانسیل استفاده نادرست یا ایجاد اختلالات مصرف مواد را دارند. بااین‌حال، استفاده از آن‌ها تحت مراقبت و نظارت پزشک ایمن است. پزشک ممکن است قبل از تجویز داروی محرک، غربالگری الکتروکاردیوگرام (EKG) را برای جلوگیری از عوارض ناشی از مشکل ریتم قلبی قبلاً تشخیص داده‌نشده، تجویز کند.
دو شکل از محرک‌ها وجود دارند:
- رهایش فوری (کوتاه‌اثر): این محرک‌ها درصورت نیاز مصرف می‌شوند و می‌توانند تا چهار ساعت دوام داشته باشند. هنگامی که تأثیر این داروها از بین می‌رود، بیمار اثر برگشتی را تجربه می‌کند. این مسئله معمولاً شامل کاهش شدید سطح انرژی و گرسنگی شدید می‌شود. برخی بیماران کاهش شدید خلق و خو یا افسردگی را نیز تجربه می‌کنند.
- رهایش طولانی‌مدت (متوسط‌اثر یا طولانی‌اثر): این محرک‌ها معمولاً صبح‌ها و روزی یک بار مصرف می‌شوند. برخی از آن‌ها شش تا هشت ساعت تأثیرگذار هستند، در حالی که برخی دیگر تا 16 ساعت مؤثر می‌باشند. داروهای ADHD با اثر طولانی‌تر ممکن است منجر به نوسانات کمتری در طول روز شوند و نیاز به دوزهای اضافی در مدرسه یا در طول کار را کاهش می‌دهند.
بسیاری از افراد داروی طولانی‌اثر را که صبح مصرف می‌شود با داروی رهایش فوری که در اواسط تا اواخر بعد از ظهر مصرف می‌شود، ترکیب می‌کنند. این داروی اضافی برای زمانی کاربرد دارد که داروی طولانی‌اثر بی‌تأثیر می‌شود.
بیشتر محرک‌ها در یکی از دو دسته دارویی متیل‌فنیدات‌ها یا آمفتامین‌ها قرار می‌گیرند. طبقه‌بندی‌های دارویی، داروها را بر اساس شباهت‌هایشان، مانند مواد فعال یا کاربرد تأییدشده، گروه‌بندی می‌کنند.
غیرمحرک‌ها
غیرمحرک‌ها داروهای تجویزی هستند، اما مانند محرک‌ها مواد کنترل‌شده نیستند. این بدان معناست که احتمال سوءمصرف یا وابستگی به آن‌ها کمتر است. آن‌ها با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز عمل می‌کنند.
داروهای غیرمحرک برای بیش فعالی، به زمان بیشتری برای شروع اثر نسبت به محرک‌ها نیاز دارند. ممکن است اثرات کامل این داروها را تا زمانی که به‌طور منظم به‌مدت سه تا چهار هفته آن‌ها را مصرف نکرده باشید، احساس نکنید. بااین‌حال، این داروها نیز می‌توانند به بهبود توجه، تمرکز و تکانشگری کمک کنند. آن‌ها می‌توانند تا 24 ساعت مؤثر باشند.
پزشک ممکن است داروی غیرمحرک را به‌دلایل مختلفی مانند موارد زیر تجویز کند:
- محرک‌ها مؤثر نباشند.
- بیمار پس از مصرف محرک‌ها، عوارض جانبی غیرقابل تحملی داشته باشد.
- بخواهد آن را با داروی محرک ترکیب کند تا اثربخشی دارو افزایش یابد.
در حال حاضر تعداد زیادی غیرمحرک برای درمان ADHD وجود ندارد. این داروها عمدتاً مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین یا آگونیست‌های آلفا-2 آدرنرژیک هستند.
داروهای ضد افسردگی
FDA به‌طور خاص داروهای ضد افسردگی را برای درمان ADHD تأیید نکرده است. بااین‌حال پزشکان گاهی‌اوقات آن‌ها را به‌تنهایی یا در ترکیب با دارویی محرک تجویز می‌کنند تا بیش فعالی را درمان کنند. داروهای ضد افسردگی که پزشکان معمولاً برای ADHD تجویز می‌کنند بر سطوح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز تأثیر می‌گذارند. رایج‌ترین داروهای ضد افسردگی، مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین-دوپامین و سه حلقه‌ای‌ها هستند.
داروهای ضد افسردگی که فقط بر سطوح سروتونین در مغز تأثیر می‌گذارند، مهارکننده‌های بازجذب سروتونین انتخابی (SSRIs) هستند. این داروها برای درمان علائم اصلی ADHD مؤثر نیستند. اما اگر بیمار مبتلا به بیماری روانی دیگری مانند افسردگی یا اختلال اضطراب باشد، می‌تواند از داروهای ضد افسردگی همراه با محرک‌ها استفاده کند.
رایج‌ترین داروهای بیش فعالی
محرک‌ها
در جدول زیر نام و مشخصات رایج‌ترین داروهای مورد تأیید FDA و قابل استفاده برای بیش فعالی ذکر شده‌اند.
|
نوع |
دسته |
نام عمومی |
نام تجاری |
مدت اثر |
|
رهایش فوری (کوتاه‌اثر) |
متیل‌فنیدیت |
دکس متیل فنیدات هیدروکلراید |
Focalin® |
3 تا 5 ساعت |
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Methylin® Chewable |
3 تا 5 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Methylin® Oral Solution |
3 تا 5 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Ritalin® |
3 تا 5 ساعت |
||
|
آمفتامین |
دکستروآمفتامین میکس سالت و آمفتامین |
Adderall® |
4 تا 8 ساعت |
|
|
مت‌آمفتامین هیدروکلراید |
Desoxyn® |
4 تا 8 ساعت |
||
|
آمفتامین سولفات |
Evekeo® |
4 تا 6 ساعت |
||
|
آمفتامین سولفات |
Evekeo ODTTM |
4 تا 6 ساعت |
||
|
دکستروآمفتامین سولفات |
Zenzedi® |
4 تا 8 ساعت |
||
|
رهایش متوسط و طولانی‌مدت |
متیل‌فنیدیت |
متیل‌فنیدات هیدروکلراید |
Adhansia XR™ |
16 ساعت |
|
دکس متیل فنیدات و دکس متیل فنیدات هیدروکلراید |
Azstarys™ |
10 ساعت یا بیشتر |
||
|
متیل‌فنیدات هیدروکلراید |
Aptensio XR™ |
7 تا 8 ساعت |
||
|
متیل‌فنیدات هیدروکلراید |
Concerta® |
10 تا 12 ساعت |
||
|
متیل‌فنیدات |
Cotempla XR™ ODT |
8 تا 12 ساعت |
||
|
متیل‌فنیدات |
Daytrana® (patch) |
10 تا 12 ساعت |
||
|
دکس متیل فنیدات هیدروکلراید |
Focalin® XR |
12 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Jornay PM™ |
12 ساعت یا بیشتر |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Metadate CD® |
8 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Metadate ER® |
8 تا 12 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Methylin® ER |
8 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
QuilliChew ER™ |
8 تا 12 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Quillivant XR® |
8، 10 و 12 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Ritalin SR® |
7 تا 8 ساعت |
||
|
متیل فنیدات هیدروکلراید |
Ritalin LA® |
8 ساعت |
||
|
آمفتامین |
دکستروآمفتامین میکس سالت و آمفتامین |
Adderall XR® |
8 تا 12 ساعت |
|
|
آمفتامین |
Adzenys ER |
9 تا 12 ساعت |
||
|
آمفتامین |
Adzenys XR-ODT™ |
9 تا 12 ساعت |
||
|
دکستروآمفتامین سولفات |
Dexedrine® |
6 تا 9 ساعت |
||
|
آمفتامین |
Dyanavel® XR |
8 تا 12 ساعت |
||
|
نمک‌های آمفتامین مخلوط |
Mydayis™ |
16 ساعت |
||
|
دکستروآمفتامین |
ProCentra® |
4 تا 8 ساعت |
||
|
لیز‌دگزامفتامین دی مزیلات |
Vyvanse® Chewable |
8 تا 12 ساعت |
||
|
لیز‌دگزامفتامین دی مزیلات |
Vyvanse® |
10 تا 12 ساعت |
غیرمحرک‌ها
در جدول زیر نام و مشخصات رایج‌ترین داروهای غیرمحرک مورد استفاده برای بیش فعالی آورده شده‌اند. این داروها توسط FDA تأیید شده‌اند.
|
دسته |
نام عمومی |
نام تجاری |
مدت اثر |
|
مهارکننده انتخابی بازجذب نوراپی‌نفرین |
آتوموکستین هیدروکلراید |
Strattera® |
24 ساعت |
|
ویلوکسازین |
Qelbree™ |
24 ساعت |
|
|
آگونیست آدرنرژیک آلفا-2 |
کلونیدین هیدروکلراید |
Kapvay® |
12 تا 24 ساعت |
|
گوانفاسین هیدروکلراید |
Intuniv® |
12 تا 24 ساعت |
ضد افسردگی
رایج‌تری داروهای ضد افسردگی مورد استفاده برای درمان بیش فعالی در جدول زیر ذکر شده‌اند.
|
دسته |
نام عمومی |
نام تجاری |
مدت اثر |
|
مهارکننده بازجذب نوراپی نفرین-دوپامین |
بوپروپیون هیدروکلراید |
Wellbutrin® |
4 تا 5 ساعت |
|
بوپروپیون هیدروکلراید |
Wellbutrin SR® |
12 ساعت |
|
|
بوپروپیون هیدروکلراید |
Wellbutrin XL® |
24 ساعت |
|
|
سه حلقه‌ای |
دزیپرامین هیدروکلراید |
Norpramin® |
8 تا 24 ساعت |
|
ایمی‌پرامین هیدروکلراید |
Tofranil® |
8 تا 24 ساعت |
|
|
نورتریپتیلین هیدروکلراید |
Pamelor™ |
8 تا 24 ساعت |
عوارض جانبی داروهای بیش فعالی
عوارض جانبی ممکن است در اوایل درمان با داروهای ADHD رخ دهند. این عوارض جانبی معمولاً خفیف و کوتاه‌مدت هستند. ممکن است پس از چند هفته درمان با سازگاری بدن با دارو برطرف شوند. این عوارض به‌ندرت شدیدتر یا طولانی‌تر می‌شوند. شایع‌ترین عوارض جانبی داروهای بیش فعالی عبارت‌اند از:
- کاهش اشتها: کاهش اشتها حدود 80% از افرادی را که داروهای محرک مصرف می‌کنند، تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- کاهش وزن: بیمار می‌تواند هرگونه کاهش وزن ناخواسته را با مصرف داروی خود بعد از غذا یا اضافه کردن شیک‌های پروتئینی یا میان‌وعده به رژیم غذایی خود مدیریت کند.
- مشکل در خواب: ممکن است زمان بیشتری طول بکشد تا بیمار به خواب برود و در خواب بماند. به‌طور کلی، ممکن است کیفیت خواب ضعیف‌تری را تجربه کند. زمان مصرف داروها در طول روز، به‌خصوص داروهای با رهایش طولانی، می‌تواند به کاهش این عارضه جانبی کمک کند.
سایر عوارض جانبی داروهای ADHD ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اثر برگشتی: دوره کوتاه خستگی، افزایش فعالیت یا بدخلقی با از بین رفتن اثر دارو
- اضطراب: اضطراب و افسردگی جدید یا افزایش‌یافته
- تیک‌ها: حرکات یا صداهای ناگهانی و تکراری مانند پلک زدن یا صاف کردن گلو. داروهای ADHD باعث تیک نمی‌شوند، اما ممکن است آن‌ها را بیشتر از حالتی که بدون دارو بودند، قابل توجه کنند.
- تأخیر جزئی در رشد: برخی از کودکان و نوجوانانی که محرک‌ها را مصرف می‌کنند، کاهش رشد را تجربه می‌کنند، اما این مسئله بر قد نهایی آن‌ها تأثیری نمی‌گذارد.
- ناراحتی معده: این حالت ممکن است شامل تهوع و استفراغ باشد.
- تغییرات در فشار خون و ضربان قلب: فشار خون ممکن است بسته به دارو بالا یا پایین برود. داروهای محرک همچنین می‌توانند ضربان قلب را کمی افزایش دهند. این افزایش معمولاً جزئی و بی‌خطر است، اما اگر بیمار سابقه مشکلات قلبی دارد، باید به پزشک خود اطلاع دهد.
عوارض جانبی که پس از چند هفته درمان از بین نمی‌روند، ممکن است با موارد زیر تسکین یابند:
- تغییر دوز یا برنامه مصرف دارو
- تغییر به فرمولاسیونی با رهایش طولانی
- استفاده از داروی محرک متفاوت
- امتحان دارویی غیرمحرک
داروهای جدید بیش فعالی
داروهای جدید ADHD همیشه در حال توسعه هستند و آژانس‌های نظارتی به تأیید داروهای جدید با نام تجاری ADHD ادامه می‌دهند. بیشتر این‌ها داروهایی هستند که برای سایر بیماری‌ها استفاده شده و برای استفاده در ADHD آزمایش و تأیید شده‌اند. به‌عنوان مثال، ویلوکسازین (Qelbree) در سال 2021 توسط FDA برای استفاده در کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD تأیید شد، اما در اروپا از سال 1971 به‌عنوان داروی ضد افسردگی استفاده می‌شد. سایر داروهای جدید بیش فعالی عبارت‌اند از:
- سردکس متیل فنیدات و دکس متیل فنیدات (Azstarys)، محرک تأییدشده در سال 2021
- دکستروآمفتامین (Xelstrym)، اولین محرک به‌شکل پچ، تأییدشده در سال 2022
همچنین، نسخه‌های ژنریک داروهای با نام تجاری با گذشت زمان در دسترس قرار می‌گیرند. به‌عنوان مثال، FDA در سال 2023، نسخه‌های ژنریک لیز دگزامفتامین دی مزیلات (Vyvanse) را تأیید کرد، که دارویی محرک با نام تجاری است که در سال 2007 تأیید شده بود. در سال 2017، نسخه عمومی تر آتوموکستین در دسترس قرار گرفت.
آیا برای کنترل بیش فعالی نیاز به مصرف دارو دارم، یا می‌توانم بدون دارو آن را کنترل کنم؟
داروها اولین روش درمان ADHD هستند. مطالعات نشان داده‌اند که آن‌ها برای حدود 80% از کودکان مبتلا به این بیماری مؤثر هستند. اما ممکن است نگران عوارض جانبی دارو باشید یا به‌دلایل دیگری از مصرف آن‌ها خودداری کنید.
برای بسیاری از بیماران، رفتاردرمانی گزینه مناسبی است. رفتاردرمانی، رفتارهای مثبت را آموزش داده و تقویت می‌کند و رفتارهای منفی و ناخواسته را کاهش می‌دهد.
آکادمی آمریکایی اطفال (AAP) آموزش والدین در مدیریت رفتار را برای کودکان کمتر از 6 سال توصیه می‌کند. این آموزش می‌تواند استراتژی‌ها و مهارت‌های لازم را به والدین آموزش دهد.
این آکادمی مصرف دارو همراه با رفتاردرمانی را برای کودکان بالاتر از 6 سال توصیه می‌کند. این روش درمانی ممکن است ادامه آموزش والدین در مدیریت رفتار برای کودکان 6 تا 12 ساله و انواع دیگر رفتاردرمانی برای کودکان 12 سال به بالا باشد.
علاوه‌براین، مدارس می‌توانند نقش مهمی در برنامه درمانی کودک ایفا کنند. AAP توصیه می‌کند مداخلات رفتاری را در کلاس درس کودک اضافه کنید. برنامه درمانی کودک باید شامل نظارت دقیق بر رفتار او و انجام تنظیمات در طول مسیر درصورت لزوم باشد.
چه مدت من یا فرزندم باید داروی بیش فعالی مصرف کنیم؟
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، اختلالی مادام‌العمر است که درمانی ندارد. درمان این بیماری مانند مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت باکتریایی نیست. بلکه باید مصرف داروی ADHD را ادامه دهید تا علائم خود را مدیریت کنید.
علاوه‌براین، تا 50% از کودکان مبتلا به ADHD همچنان علائم را در بزرگسالی تجربه خواهند کرد. اگر دارویی را پیدا کرده‌اید که به شما در مدیریت علائم کمک می‌کند، بهتر است آن را در طول زندگی خود مصرف کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر خودتان یا فرزندتان شروع به مصرف داروی بیش فعالی کرده‌اید، باید به‌صورت منظم به پزشک مراجعه کنید. او باید واکنش‌های بدن را تا زمانی که دارو و دوز مناسب را پیدا کند، تحت نظارت قرار دهد. هنگامی که دارویی را پیدا کردید که مؤثر است، پزشک به نظارت بر وضعیت شما - یا فرزندتان - ادامه خواهد داد تا مطمئن شود دارو مؤثر باقی می‌ماند.
جمع‌بندی
تشخیص بیش‌فعالی می‌تواند برای شما یا فرزندتان ترسناک باشد. اما داروهای مختلفی در دسترس هستند و پزشک با شما همکاری خواهد کرد تا دارو و دوز صحیح را برای شما یا فرزندتان انتخاب کند. او به بررسی پیشرفت شما و نظارت بر عوارض جانبی ادامه خواهد داد تا مطمئن شود دارو مؤثر باقی می‌ماند. پزشک می‌تواند از رفتاردرمانی در کنار دارودرمانی استفاده کند تا بهترین نتیجه ممکن را برای شما یا فرزندتان فراهم نماید. یکی از خدمات کلینیک توانبخشی رسش، برگزاری جلسات رفتاردرمانی برای بیماران بیش‌فعال است. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان مبتلا به اختلال بیش فعالی هستید، با ما تماس بگیرید و درخصوص جلسات رفتاردرمانی اطلاعات کسب کنید.
منابع
