اتیسم تکنیک های رفتاردرمانی کودکان اوتیسم (اتیسم)
اوتیسم به طیفی از اختلالات عصبی و رشدی اشاره دارد که اغلب با مشکلات مهارت‌های اجتماعی، دشواری در ارتباطات کلامی و غیرکلامی و رفتارهای تکراری مشخص می‌شود. مداخلات برای اوتیسم ضروری هستند تا کودکان اوتیسمی بتوانند به‌عنوان بخشی از جامعه زندگی کنند. یکی از روش‌های درمانی اوتیسم، رفتاردرمانی است.
رفتاردرمانی چیست؟
تحقیقات نشان می‌دهند درمانی برای اوتیسم وجود ندارد. بااین‌حال، مداخلات و درمان‌های خاصی را می‌توان برای مدیریت یا حتی کاهش علائم به کار برد.
به‌طور معمول، رفتاردرمانی و گفتاردرمانی پایه و اساس درمان اوتیسم هستند. بااین‌حال، هیچ درمان واحدی وجود ندارد که برای همه کودکان به‌طور یکسان مؤثر باشد.
رفتاردرمانی هنوز هم ثابت‌شده‌ترین رویکرد برای کودکان اوتیسم است. این روش معمولاً ابزار اصلی برای توسعه و ارتقای مهارت‌های اجتماعی است.
رفتاردرمانی نیازمند برنامه‌ریزی منطقی، انعطاف‌پذیری، نظارت و تنظیمات لازم در طول مسیر است. درواقع هیچ معیاری برای تعیین دقیق میزان مداخله مفید وجود ندارد. بااین‌حال طبق تحقیقات، رفتاردرمانی مستمر به رشد مهارت‌های کودک کمک می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد رفتاردرمانی صفحه مربوطه را مطالعه نمایید.
ویژگی‌های رفتاری افراد اوتیسم چیست؟
افراد مبتلا به اوتیسم تفاوت‌هایی در زمینه‌های اجتماعی، ارتباطی و رفتاری دارند.
در ادامه برخی از رفتارهایی که در کودک مبتلا به اوتیسم دیده می‌شوند آمده‌اند:
- زبان بدن غیرعادی یا نامناسب
- عدم تماس چشمی
- عدم علاقه به دیگران
- مشکل در درک احساسات دیگران
- عدم علاقه به لمس شدن
- تأخیر در گفتار
- تکرار کلمات یا عبارات بدون قصد ارتباطی
- حرکات تکراری مانند تکان خوردن به جلو و عقب
- محدودیت در موضوعات مورد علاقه
- تمایل به پایبندی شدید به روتین‌ها
- ناراحت شدن به‌دلیل تغییر در روتین یا محیط
- واکنش بیش‌ازحد یا کمتر از حد به تحریکات حسی
- دست و پا چلفتی بودن، روش‌های عجیب حرکت
- وسواس درمورد اشیاء غیرعادی
مدیریت رفتاردرمانی در اوتیسم
هیچ درمان قطعی‌ای برای اوتیسم وجود ندارد، اما مداخلاتی مانند رفتاردرمانی اوتیسم به کاهش علائم، ازجمله مشکلات شناختی، کمک می‌کنند. این نوع درمان، روشی برای مدیریت اوتیسم است که شامل تقویت رفتارهای مثبت و مطلوب و کاهش یا محدود کردن رفتارهای ناخواسته یا مضر می‌شود. رفتارهای ناخواسته‌ای که نیاز به تغییر و مدیریت دارند ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- حالت‌های چهره نامناسب
- زبان بدن و حرکات غیرعادی
- تماس چشمی ضعیف
- حرکات تکراری
- از دست دادن علاقه به روابط و افراد دیگر
ازآنجایی‌که اوتیسم عمدتاً با ویژگی‌های رفتاری ناخواسته و کمبودهای گفتاری و زبانی مشخص می‌شود، رفتاردرمانی و گفتاردرمانی ستون اصلی مدیریت آن هستند.
رفتاردرمانی در مدیریت اعمال مضر یا ناخواسته در بیماران مبتلا به اوتیسم مؤثر است. اما مشکلاتی نیز به همراه دارد؛ به‌عنوان مثال هزینه بالای دوره‌های رفتاردرمانی به‌خاطر تأثیرگذاری این روش در طولانی‌مدت و نیاز به تلاش زیاد درمانگر یا مراقب، از معایب این روش هستند. رفتاردرمانی، پس از شروع، باید به‌صورت دوره‌ای ارزیابی شده و تغییرات لازم برای حداکثر بهره‌وری در طول فرایند اعمال شوند. اگرچه در بیشتر موارد خانواده‌ها پس از مدتی درمان را قطع می‌کنند، اما تمرین‌هایی نیز وجود دارند که می‌توانند در خانه انجام دهند.
مزایای رفتاردرمانی بلندمدت
بسیاری از والدین و سرپرستان کودکان اوتیسمی اغلب نگران مدت‌زمان لازم برای درمان فرزندانشان هستند. هیچ پاسخ مشخصی برای تعداد ماه‌ها یا سال‌هایی که کودک باید به درمان ادامه دهد وجود ندارد؛ زیرا این امر بستگی به پیشرفت کودک دارد. پیشرفت در اوتیسم به این معنی است که کودک به‌آرامی در حال دستیابی به نقاط عطف است؛ کودک می‌تواند به‌خوبی صحبت کرده و با سایر کودکان تعامل کند. در شرایط رشد عصبی مانند اوتیسم، مدیریت رفتاری بلندمدت توصیه می‌شود. بنابراین، اوتیسم و رفتاردرمانی از یکدیگر جدایی‌ناپذیرند؛ زیرا همه کودکان اوتیسمی برای کسب مهارت‌های لازم به این نوع مداخله نیاز دارند.
مزایای اصلی مدیریت رفتاری بلندمدت شامل کمک به پرورش و حفظ رابطه بین کودک و درمانگر است. درمانگر می‌تواند در طول رابطه، کودک را به‌خوبی درک کرده، نیازهای او را بفهمد، برای درمان برنامه‌ریزی کند و به نیازهایش پاسخ دهد. بنابراین، درمانگر می‌تواند در تمام مراحل درمان با کودک همراه باشد. درمان بلندمدت برای کودک سودمند است؛ زیرا کودک با مراجعه مکرر به درمانگر، می‌تواند به او اعتماد کرده و با او رابطه برقرار کند. همان‌طور که می‌دانیم کودکان اوتیسمی به‌خوبی قادر به ایجاد روابط نیستند، اما به‌دلیل دوره‌های طولانی تعامل، این رابطه توسعه می‌یابد و کودک می‌تواند به‌خوبی به درمانگر پاسخ دهد.
مزیت بعدی این است که درمان بلندمدت باعث می‌شود کودک به نتایج مثبتی مانند موارد زیر دست یابد:
- بهبود ارتباطات
- پذیرش زبان بدن مناسب
- دستیابی به نقاط عطف متناسب با سن
- بهبود الگوهای خواب
- دستیابی به مرحله جدیدی از آزادی و استقلال
انواع رفتاردرمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم
تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
تحلیل رفتار کاربردی، مداخله‌ای رایج در رفتاردرمانی اوتیسم است. این روش، استراتژی‌ای است که ابتدا برای درک نحوه عمل یا بیان خود توسط فرد و سپس تغییر آن به روشی مناسب استفاده می‌شود. این درمان شامل استفاده از رویکردها و روش‌های مختلف برای آموزش مهارت‌های جدید مانند بهبود مهارت‌های اجتماعی، مهارت‌های مراقبت شخصی و مهارت‌های ارتباطی عملی است. ABA همچنین به کاهش رفتارهای ناخواسته و مشکل‌ساز مانند پرخاشگری و بی‌توجهی کمک می‌کند. این استراتژی‌ها هنگامی که در کودکان خردسال استفاده می‌شوند مؤثر هستند، از این رو به آن‌ها مداخله رفتاری فشرده اولیه (EIBI) گفته می‌شود.
رفتاردرمانی کلامی
رفتاردرمانی کلامی، نوعی درمان برای اوتیسم است که در آن به کودکی که نمی‌تواند صحبت کند، نحوه برقراری ارتباط و استفاده هدفمند از زبان آموزش داده می‌شود. این استراتژی ازطریق تکرار به کودکان آموزش‌هایی ارائه می‌دهد و آن‌ها می‌توانند ارتباطات را درک کنند و با استفاده از زبان به‌خوبی پاسخ دهند. بنابراین درمانگر در طول رفتاردرمانی کلامی به کودک آموزش می‌دهد که چگونه از کلمات استفاده کند. همچنین کودک یاد می‌گیرد با کمک کلمات، نیازهای خود را بیان کند و به آنچه می‌خواهد برسد.
رفتاردرمانی شناختی
این نوع درمان اغلب در کودکان با علائم خفیف اوتیسم و آن‌هایی که دارای سایر بیماری‌های روانی مانند اضطراب و افسردگی هستند، استفاده می‌شود. رفتاردرمانی شناختی دو جزء دارد. جزء اول، بخش شناختی است که نحوه تفکر کودکان را درمورد موقعیتی خاص تغییر می‌دهد. جزء دوم یا همان جزء رفتاری نحوه پاسخ یا واکنش کودکان را به مشکلی خاص تغییر می‌دهد. این رویکرد درمانی شناختی-رفتاری اوتیسم به کودکان و مراقبان بزرگسال آموزش می‌دهد که چگونه به کودک کمک کنند تا با موقعیت‌های پیچیده و چالش‌برانگیز در زندگی روزمره خود کنار بیایند.
درمان روابط تفاوت‌های فردی و رشدی (DIR)
این نوع رفتاردرمانی اوتیسم، به‌عنوان بازی‌درمانی نیز شناخته می‌شود. درمان روابط تفاوت‌های فردی و رشدی، کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم را در فعالیت‌ها و بازی‌هایی که از آن‌ها لذت می‌برند و سرگرم می‌شوند، مشارکت می‌دهد. والدین، سرپرستان و سایر کودکان نیز در این فعالیت‌ها شرکت می‌کنند. در این نوع درمان، کودک می‌تواند مهارت‌های جدیدی کسب کند و همچنین قادر به تعامل با افراد دیگر و والدین خود باشد. کودک می‌تواند ازطریق این تعاملات، به نقاط عطف در رشد حسی، رشد عاطفی، مهارت‌های حرکتی و ارتباطی خود دست یابد.
مداخله درمانی توسعه روابط (RDI)
این روش درمانی، مداخله‌ای مبتنی بر خانواده است. در این رفتاردرمانی اوتیسم، والد درمانگر است و به یکی از سه علامت اصلی اوتیسم، ازجمله مهارت‌های اجتماعی ناکافی، می‌پردازد. هدف این مداخله کمک به کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم برای کسب مهارت‌های اجتماعی و بهبود مهارت‌های عاطفی آن‌ها است. این نوع درمان به کودک اوتیسمی امکان می‌دهد تا روابط شخصی برقرار کرده و بتواند ازنظر عاطفی با دیگران پیوند برقرار کند؛ بنابراین، آن‌ها می‌توانند تجربیات خود را با افراد دیگر به اشتراک بگذارند.
نحوه عملکرد رفتاردرمانی چگونه است؟
اولین گام برای ارائه بهترین نوع رفتاردرمانی به کودک، ارزیابی او است. درمانگر در این مرحله، نقاط قوت و ضعف کودک را تعیین می‌کند و درباره بزرگ‌ترین چالش‌های او سؤال می‌پرسد. سپس، برنامه درمانی سفارشی برای کودک تدوین می‌کند تا به نیازهای خاص او رسیدگی شود. همچنین، اهدافی را تعیین خواهد کرد که کودک باید به آن‌ها دست یابد تا رفتارهای مشکل‌ساز کاهش یافته و مهارت‌های خاصی بهبود یابند.
درمانگر همچنین راهبردی برای سایر افرادی که با کودک مبتلا به اوتیسم در ارتباط هستند انتخاب می‌کند و مطمئن می‌شود که همه هماهنگ عمل می‌کنند. رفتاردرمانی باید خارج از جلسات درمانی با والدین و مراقبان ادامه یابد و رفتارهای مطلوب را تقویت کند. درنهایت، کودک باید ارزیابی‌های مکرر را پشت سر بگذارد تا حوزه‌هایی از رفتار او که نیاز به کار بیشتری دارند، مشخص شده و تنظیمات مناسب در درمان اعمال گردند و نتایج مثبت تضمین شوند.
کودکان چقدر به رفتاردرمانی نیاز دارند؟
بر اساس مطالعه‌ای که در سال 1987 انجام شد، کودکان اوتیسمی باید تحت درمان طولانی‌مدت قرار گیرند. آن‌ها باید تقریباً 40 ساعت درمان در هفته تا سن سه سالگی دریافت کنند. با این وجود، برای دستیابی به بهترین نتایج برای هر کودک، تعداد جلسات درمانی باید برای هر کودک بسته به سن و سطح مهارت‌ها مشخص شوند. بنابراین، درمانگر باید کودک را ارزیابی کرده و مدت‌زمان مورد نیاز برای درمان را برای دستیابی به بهترین نتایج پیشنهاد کند.
رفتاردرمانی برای اوتیسم چقدر مؤثر است؟
بر اساس گزارش اخیر مرکز ملی اطلاعات شواهد و عمل اوتیسم (NCAEP)، رفتاردرمانی روش عملی مبتنی بر شواهد است که در مدیریت اوتیسم استفاده می‌شود.
بیش از بیست مطالعه نشان داده‌اند که رفتاردرمانی طولانی‌مدت به‌مدت تقریباً 40 ساعت در هفته و به‌مدت یک تا سه سال منجر به بهبود نتایج در اوتیسم می‌شود. این نتایج به‌معنای بهبود مهارت‌های اجتماعی، بهبود استفاده از زبان و بهبود علائم اوتیسم هستند.
آیا رفتاردرمانی بهترین درمان اوتیسم است؟
بر اساس مدیریت رفتاری درمانگران، درمانی که هدف آن اصلاح نحوه عمل بیمار بوده، بهترین روش برای اوتیسم است. بااین‌حال، اثربخشی هر نوع درمان از کودکی به کودک دیگر متفاوت است؛ بنابراین، تشخیص اینکه کدام درمان برای فرزند شما موفق خواهد بود آسان نیست. این به این دلیل است که آنچه برای کودکی مؤثر است، لزوماً بر دیگری تأثیری نخواهد داشت. بهترین راه برای ارزیابی آنچه برای فرزند شما مؤثر خواهد بود، همکاری نزدیک با درمانگر فرزندتان است؛ زیرا آن‌ها پرونده شخصی کودکان را ارزیابی می‌کنند و درمورد بهترین شکل درمان برای هر کودک مشاوره می‌دهند.
جمع‌بندی
رفتاردرمانی، رویکردی حیاتی و پرکاربرد در مدیریت اوتیسم است که بر تقویت رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای نامطلوب تمرکز دارد. این روش که شامل تکنیک‌های مختلفی مانند تحلیل رفتار کاربردی (ABA)، رفتاردرمانی کلامی و شناختی-رفتاری است، به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و مراقبت شخصی خود را بهبود بخشند. با وجود اینکه هیچ درمان قطعی‌ای برای اوتیسم وجود ندارد، تحقیقات نشان داده‌اند که رفتاردرمانی، به‌ویژه در قالب طولانی‌مدت و فشرده، می‌تواند نتایج مثبت قابل توجهی در کاهش علائم و افزایش استقلال این کودکان به همراه داشته باشد. اثربخشی این درمان برای هر کودک منحصربه‌فرد بوده و نیازمند برنامه‌ای انعطاف‌پذیر و ارزیابی‌های مداوم توسط درمانگر و مشارکت فعال والدین و مراقبان است.
منابع
