اختلالات حرکتی اختلال آتاکسی چیست و چطور درمان می شود؟
آتاکسی چیست؟
آتاکسی اصطلاحی برای گروهی از اختلالات است که بر هماهنگی، تعادل و گفتار تأثیر می‌گذارند. هر بخشی از بدن می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد، اما افراد مبتلا به آتاکسی اغلب در تعادل و راه رفتن. صحبت کردن و بلعیدن مشکل دارند. این وضعیت باعث ایجاد مشکل در هماهنگی حرکات، تحرک نامطمئن، ناشیانه یا حتی دست و پا چلفتی شدن می‌شود. این اختلال معمولاً نشانه‌ای از مشکل در ناحیه‌ای از مغز، گوش‌ها یا سایر قسمت‌های سیستم عصبی است.
تفاوت بین آتاکسی و آپراکسی چیست؟
آتاکسی و آپراکسی شباهت‌های زیادی دارند. بااین‌حال، تفاوت‌های کلیدی نیز وجود دارند:
- آپراکسی بر مغز تأثیر می‌گذارد و انجام یا توصیف اعمالی را که قبلاً بلد بودید، دشوار می‌کند. این اتفاق به‌دلیل مشکل در پردازش این اعمال توسط مغز رخ می‌دهد.
- آتاکسی باعث ایجاد مشکل در هماهنگی حرکات عضلانی می‌شود و بر تمام اعمال (صرف‌نظر از اینکه جدید یا آشنا باشند) تأثیر می‌گذارد. بنابراین مغز هیچ مشکلی در پردازش یا توصیف وظایف ندارد.
انواع اصلی آتاکسی
سه نوع اصلی آتاکسی وجود دارند که به روش‌های مختلفی رخ می‌دهند.
- مخچه‌ای: این نوع آتاکسی به‌دلیل مشکلی در مخچه رخ می‌دهد. مخچه قسمتی از مغز است که نحوه همکاری قسمت‌های مختلف مغز را مدیریت می‌کند.
- حسی: بدن دارای حس «خود-جایابی» داخلی است که به مغز اجازه می‌دهد محل هر قسمت از بدن را ردیابی کند. نمونه‌ای از این مورد این است که حتی زمانی که دست‌ها و پاهایتان را نمی‌بینید، می‌دانید کجا هستند (مثلاً با چشمان بسته یا در اتاقی تاریک). آتاکسی حسی، حس خود-جایابی شما را مختل می‌کند.
- وستیبولار: این نوع آتاکسی شامل مشکلی در گوش‌های داخلی که بخشی از حس تعادل هستند، است. با مختل شدن حس تعادل، هماهنگی حرکات دشوار می‌شود.
علت آتاکسی چیست؟
سه گروه اصلی از علل آتاکسی شامل موارد زیر هستند:
علل اکتسابی
- الکل: مصرف بیش‌ازحد و طولانی‌مدت الکل ممکن است باعث آتاکسی پایدار شود. آتاکسی ممکن است با پرهیز کامل از الکل بهبود یابد.
- داروها: آتاکسی، عارضه جانبی بالقوه برخی داروها است. این اختلال می‌تواند توسط آرام‌بخش‌ها مانند فنوباربیتال و بنزودیازپین‌ها ایجاد شود. همچنین ممکن است توسط داروهای ضدتشنج، به‌ویژه فنی‌توئین، ایجاد شود. برخی از انواع شیمی‌درمانی نیز می‌توانند باعث آتاکسی شوند.
- سموم: مسمومیت با فلزات سنگین، مانند سرب یا جیوه، و مسمومیت با حلال‌ها، مانند رقیق‌کننده رنگ، نیز می‌توانند باعث آتاکسی شوند.
- کمبود یا مصرف بیش‌ازحد برخی ویتامین‌ها: آتاکسی ممکن است به‌دلیل عدم دریافت کافی ویتامین ای، ویتامین ب-12 یا ویتامین ب-1 (تیامین) ایجاد شود. کمبود یا مصرف بیش‌ازحد ویتامین ب-6 نیز ممکن است باعث آتاکسی شود. هنگامی که کمبود ویتامین علت آتاکسی باشد، مصرف ویتامین باعث برگشت اختلال می‌شود.
- بیماری‌های تیروئید: کم‌کاری تیروئید و کم‌کاری پاراتیروئید می‌توانند باعث آتاکسی شوند.
- سکته مغزی: شروع ناگهانی آتاکسی با سکته مغزی رخ می‌دهد. این مسئله ممکن است به‌دلیل انسداد رگ خونی یا خونریزی در مغز باشد.
- اسکلروز چندگانه (ام‌اس): این بیماری می‌تواند باعث آتاکسی شود.
- بیماری‌های خودایمنی: چندین بیماری که در آنها سیستم ایمنی به سلول‌های سالم حمله می‌کند (بیماری‌های خودایمنی) می‌توانند باعث آتاکسی شوند. آنها می‌توانند شامل بیماری سارکوئیدوز باشند که باعث تجمع سلول‌های التهابی در قسمت‌هایی از بدن می‌شود. یا ممکن است شامل بیماری سلیاک باشند که در اثر واکنش ایمنی به خوردن گلوتن ایجاد می‌شود. آتاکسی همچنین می‌تواند در اثر مشکلاتی که منجر به تورم در مغز و نخاع شده، به نام آنسفالومیلیت، ایجاد شود.
- عفونت‌ها: در برخی از موارد، آتاکسی ممکن است علامتی از آبله مرغان در دوران کودکی و سایر عفونت‌های ویروسی مانند HIV و بیماری لایم باشد. ممکن است در مراحل بهبودی عفونت ظاهر شود و برای روزها یا هفته‌ها ادامه یابد. این علامت معمولاً با گذشت زمان بهبود می‌یابد.
- سندرم‌های پارانئوپلاستیک: این سندروم‌ها، بیماری‌های دژنراتیو نادری هستند که توسط پاسخ سیستم ایمنی به تومور سرطانی، که به‌عنوان نئوپلاسم شناخته شده، ایجاد می‌شوند. سندرم‌های پارانئوپلاستیک اغلب از سرطان ریه، تخمدان یا پستان یا لنفوم ایجاد می‌شوند. آتاکسی می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها قبل از تشخیص سرطان ظاهر شود.
- تغییرات در مغز: ناحیه‌ای عفونی در مغز، که به‌عنوان آبسه شناخته شده، ممکن است باعث آتاکسی شود. تومور در مغز، مانند تومور سرطانی یا غیرسرطانی، می‌تواند به مخچه آسیب برساند.
- ضربه سر: آسیب مغزی ممکن است باعث آتاکسی شود.
- فلج مغزی: فلج مغزی، اصطلاحی عمومی برای گروهی از بیماری‌ها است که در اثر آسیب به مغز کودک ایجاد می‌شوند. آسیب ممکن است قبل، حین یا بلافاصله پس از تولد رخ دهد. این امر بر توانایی کودک در هماهنگی حرکات بدن تأثیر می‌گذارد.
علل دژنراتیو
- آتروفی سیستم چندگانه: این بیماری نادر بر حرکات و عملکردهایی مانند فشار خون تأثیر می‌گذارد. آتروفی سیستم چندگانه می‌تواند باعث آتاکسی و سایر علائم، ازجمله عدم کنترل مثانه، غش کردن پس از ایستادن و بیماری رفتاری خواب شود.
علل ارثی
برخی از انواع آتاکسی و برخی از بیماری‌هایی که باعث آتاکسی می‌شوند، در خانواده‌ها به ارث می‌رسند. این بیماری‌ها به‌عنوان ارثی نیز شناخته می‌شوند. اگر یکی از این بیماری‌ها را دارید، ممکن است با تغییری ژنتیکی متولد شده باشید که باعث می‌شود بدن پروتئین‌های نامنظم بسازد.
پروتئین‌های نامنظم بر عملکرد سلول‌های عصبی که عمدتاً در مخچه و نخاع قرار دارند، تأثیر می‌گذارند. آنها باعث تجزیه و مرگ سلول‌های عصبی شده که به‌عنوان دژنراسیون شناخته می‌شود. با پیشرفت بیماری، مشکلات هماهنگی بدتر می‌شوند.
افراد مبتلا به آتاکسی ژنتیکی ممکن است ژنی غالب را از یکی از والدین خود به ارث برده باشند که به‌عنوان الگوی وراثت اتوزومال غالب شناخته می‌شود. یا ممکن است ژنی مغلوب را از هر دو والدین به ارث برده باشند که به‌عنوان الگوی وراثت اتوزومال مغلوب شناخته می‌شود. در بیماری مغلوب، والدین مبتلا نیستند اما خواهر و برادر ممکن است مبتلا شوند.
تغییرات ژنی مختلف باعث انواع مختلف آتاکسی می‌شوند. بیشتر آتاکسی‌ها با گذشت زمان بدتر می‌شوند. انواع مختلف آتاکسی باعث عدم هماهنگی می‌شوند اما علائم خاص دیگری نیز دارند.
علائم آتاکسی چیست؟
علائم و زمان شروع آنها ممکن است بسته به نوع آتاکسی متفاوت باشند. شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- مشکلات تعادل و حرکت
- حرکت ضعیف دست‌ها، بازوها و پاها
- لکنت زبان
- راه رفتن با پاهای باز هنگام راه رفتن
- مشکل در نوشتن و غذا خوردن
- حرکات آهسته چشم
- افتادن
علائم آتاکسی ممکن است شبیه سایر بیماری‌ها یا مشکلات پزشکی باشند.
تشخیص
متخصص هنگام تشخیص آتاکسی به‌دنبال علت مشکل است. احتمالاً معاینات فیزیکی و عصبی انجام خواهد داد. متخصص شما بینایی، تعادل، هماهنگی و رفلکس‌هایتان را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشید:
- آزمایشات خون: این تست‌ها ممکن است به یافتن علل قابل درمان آتاکسی کمک کنند.
- مطالعات تصویربرداری: ام‌آرآی مغز ممکن است به یافتن علل احتمالی کمک کند. ام‌آرآی گاهی‌اوقات می‌تواند کوچک شدن مخچه و سایر ساختارهای مغز را در افراد مبتلا به آتاکسی نشان دهد. همچنین ممکن است سایر یافته‌های قابل درمان، مانند لخته خون یا تومور خوش‌خیم را نشان دهد.
- سوراخ کردن ستون فقرات که به آن سوراخ کردن کمر نیز گفته می‌شود: این آزمایش در صورتی مفید است که عفونت، تورم (التهاب) یا برخی بیماری‌ها باعث آتاکسی شده باشند. در طول آزمایش، سوزنی در قسمت پایین کمر بین دو استخوان وارد شده تا نمونه کوچکی از مایع مغزی نخاعی (CSF) برداشته شود. مایع، که مغز و نخاع را احاطه کرده و محافظت می‌کند، برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
- آزمایش ژنتیک: متخصص شما ممکن است آزمایش ژنتیک را برای بررسی تأثیر تغییر ژنی بر ایجاد آتاکسی توصیه کند.
درمان
درمان آتاکسی به علت آن بستگی دارد. اگر آتاکسی ناشی از کمبود ویتامین یا بیماری سلیاک باشد، درمان آن ممکن است به بهبود علائم کمک کند. اگر آتاکسی ناشی از آبله مرغان یا سایر عفونت‌های ویروسی باشد، احتمالاً خودبه‌خود برطرف می‌شود.
افراد مبتلا به آتاکسی فردریش را می‌توان با داروی خوراکی به نام اوماولوکسولون (Skyclarys) درمان کرد. سازمان غذا و داروی ایالات متحده این دارو را برای بزرگسالان و نوجوانان ۱۶ سال و بالاتر تأیید کرده است. در آزمایشات بالینی، مصرف این دارو علائم را بهبود بخشیده است. افرادی که این دارو را مصرف می‌کنند، به آزمایش خون منظم نیاز دارند؛ زیرا اوماولوکسولون می‌تواند بر سطح آنزیم‌های کبدی و کلسترول تأثیر بگذارد. عوارض جانبی احتمالی اوماولوکسولون شامل سردرد، حالت تهوع، درد شکم، خستگی، اسهال و درد عضلانی و مفصلی هستند.
علائمی مانند سفتی، لرزش و سرگیجه ممکن است با داروهای دیگر بهبود یابند. متخصص شما ممکن است وسایل کمکی تطبیقی یا روش‌های توانبخشی را نیز توصیه کند.
وسایل کمکی تطبیقی
آتاکسی ناشی از بیماری‌هایی مانند اسکلروز چندگانه یا فلج مغزی ممکن است قابل درمان نباشد. اما وسایل کمکی تطبیقی ممکن است کمک‌کننده باشند. آنها شامل موارد زیر هستند:
- عصا یا واکر برای راه رفتن
- ظروف غذاخوری اصلاح‌شده برای غذا خوردن
- وسایل کمکی ارتباطی برای صحبت کردن
روش‌های توانبخشی
ممکن است از درمان‌های خاصی بهره‌مند شوید، ازجمله:
- فیزیوتراپی برای کمک به هماهنگی و افزایش تحرک
- کاردرمانی برای کمک به انجام کارهای روزمره زندگی، مانند غذا خوردن
- گفتاردرمانی برای بهبود گفتار و کمک به بلع
برخی مطالعات نشان داده‌اند که تمرینات هوازی و قدرتی ممکن است برای برخی افراد مبتلا به آتاکسی مفید باشند.
عوارض احتمالی مرتبط با آتاکسی چیست؟
هر نوع آتاکسی ممکن است به‌طور متفاوتی پیشرفت کند. افتادن یا زمین‌گیر شدن ممکن است منجر به آسیب، زخم بستر، عفونت و لخته شدن خون شوند. بسته به علت آتاکسی، برخی افراد ممکن است علائم دیگری داشته باشند که قسمت‌های مختلف سیستم عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این علائم شامل زوال عقل، مشکلات رفتاری و افسردگی هستند. سایر عوارضی که ممکن است با برخی از اشکال آتاکسی رخ دهند، عبارت‌اند از:
- سرگیجه
- اسپاسیتی (سفتی عضلانی)
- خشکی
- لرزش
- درد
- خستگی
- اختلال عملکرد روده یا مثانه
- اختلال عملکرد جنسی
- افتادن همراه با آسیب
در موارد شدید، فرد ممکن است خشکی غیرقابل درمان، مشکل در تنفس یا خفگی داشته باشد که می‌توانند منجر به مرگ شوند. برخی از دشوارترین علائم نیاز به مدیریت با مراقبت ویژه دارند.
چگونه می‌توان از آتاکسی پیشگیری کرد؟
در برخی از موارد، آتاکسی به‌دلایل قابل پیشگیری اتفاق افتاده است. بااین‌حال، بسیاری از علل به‌طور غیرقابل پیش‌بینی اتفاق میفتند، بنابراین نمی‌توانید از آنها جلوگیری یا پیشگیری کنید. همچنین همیشه امکان کاهش خطر ابتلا به این علامت وجود ندارد.
علل زیر که منجر به آتاکسی شده‌اند، معمولاً (اما نه همیشه) قابل پیشگیری هستند:
- مسمومیت با الکل (مست بودن): می‌توانید با نوشیدن به اعتدال یا عدم نوشیدن الکل، از آتاکسی ناشی از آن جلوگیری کنید. برخی افراد ممکن است دارای بیماری‌های پزشکی مانند عدم تحمل الکل نیز باشند که مست شدن را برای آنها بسیار آسان‌تر می‌کنند. بنابراین اجتناب از آتاکسی برای آنها هنگام نوشیدن بسیار دشوارتر است.
- ضربه مغزی و آسیب‌های مغزی تروماتیک: استفاده از کلاه ایمنی و وسایل ایمنی می‌تواند خطر ابتلا به آتاکسی ناشی از آسیب‌های مغزی را کاهش دهد.
- داروها (تجویزی و تفریحی، به‌ویژه داروهای صرع و افسردگی): اجتناب از داروهای تفریحی یا خودسرانه یکی از راه‌های جلوگیری از آتاکسی ناشی از آنها است. اگر به‌خاطر داروی تجویزی دچار آتاکسی شدید، نباید بدون مشورت با پزشک خود مصرف آن را قطع کنید. ممکن است در اثر قطع ناگهانی دارو با عوارض خطرناکی مواجه شوید. بنابراین بهتر است قبل از قطع مصرف با پزشک خود صحبت کنید.
- خستگی و استرس: خواب کافی راهی کلیدی برای جلوگیری از آتاکسی مرتبط با خستگی است. مدیریت استرس نیز مهم است.
- بو کشیدن موادی مانند تولوئن، بنزین، چسب، اسپری رنگ و سایر مواد استنشاقی: آتاکسی تنها یکی از عوارض احتمالی بسیاری است که با استنشاق این مواد اتفاق میفتد. سوء مصرف این مواد استنشاقی خطرناک است. بنابراین بهتر است از این عمل خودداری کرده یا در اسرع وقت آن را متوقف کنید.
- عفونت‌ها (می‌توانند به‌دلیل باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و قارچ‌ها رخ دهند): درمان عفونت‌ها، به‌ویژه عفونت‌های گوش (که می‌تواند حس تعادل شما را مختل کند)، راهی کلیدی برای جلوگیری از تأثیر آتاکسی بر گوش‌ها، سیستم عصبی یا مغز شما است.
- رسیدن به وزن سالم و حفظ آن: بسیاری از بیماری‌هایی که بر گردش خون مغز شما تأثیر می‌گذارند، به‌ویژه سکته مغزی، با وزن و سلامت جسمانی شما مرتبط هستند. مراقبت از سلامت جسمانی گاهی‌اوقات می‌تواند از بروز بیماری‌هایی که می‌توانند چنین مشکلاتی ایجاد کنند، جلوگیری کند یا حداقل آن را به تأخیر بیندازد.
- قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی، فلزات یا مواد (مانند جیوه، سرب و غیره): اجتناب از مواد سمی یکی از راه‌های جلوگیری از ابتلا به آتاکسی است. اگر مجبور به کار با این مواد هستید، رعایت دستورالعمل‌های ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظتی ضروری است.
- کمبود ویتامین و مشکلات تغذیه‌ای (مانند سطوح پایین ویتامین ب-12): داشتن رژیم غذایی سالم می‌تواند به شما در جلوگیری از کمبودهای تغذیه‌ای که منجر به آتاکسی می‌شوند، کمک کند.
چه زمانی آتاکسی باید توسط پزشک یا متخصص درمان شود؟
علائم هشداردهنده خاصی وجود دارند که نشان می‌دهند آتاکسی به‌دلیل مشکلی جدی‌تر اتفاق میفتد که نیاز به مراقبت پزشکی دارد. اگر آتاکسی را با هر یک از شرایط زیر تجربه کردید، باید با متخصص صحبت کنید:
- اگر به‌طور ناگهانی اتفاق افتاد یا متوجه شدید که با گذشت زمان بدتر می‌شود.
- اگر با علائم خاصی مانند سردرد، حالت تهوع و استفراغ همراه باشد.
- اگر با مشکل در بلع (دیسفاژی)، مشکل در صحبت کردن (آفازی) یا حرکات غیرقابل کنترل کوچک چشم (نیستاگموس) همراه باشد.
- اگر با هر یک از علائم سکته مغزی همراه باشد.
- اگر بیش از چند روز طول بکشد.
- اگر در فعالیت‌ها و روال روزمره شما اختلال ایجاد کند.
جمع‌بندی
آتاکسی اغلب علامتی از بیماری‌هایی است که بر مغز، سیستم عصبی یا گوش‌های شما تأثیر می‌گذارد. همچنین می‌تواند وضعیتی باشد که با آن متولد شده یا در مراحل بعدی زندگی به آن مبتلا شده‌اید. این مشکل می‌تواند تأثیر کمی یا هیچ تأثیری بر زندگی شما نداشته باشد یا باعث اختلالات شدید شود. همچنین می‌تواند مشکلی موقت یا قابل درمان باشد؛ درحالی‌که برخی دیگر آن را به‌عنوان مشکلی بلندمدت یا دائمی تجربه می‌کنند. پزشک شما بهترین فردی است که می‌تواند اطلاعات بیشتری درمورد علت بروز این علامت و گزینه‌های درمانی ارائه دهد. او همچنین می‌تواند درمان‌ها یا راه‌هایی را برای سازگاری با این وضعیت برای محدود کردن یا جلوگیری از اختلال در زندگی شما توصیه کند.
منابع
