آسیب مغزی چیست و چطور درمان می شود؟

آسيب مغزی، آسیبی است که باعث تخریب یا وخامت سلول‌های مغزی می‌شود. این آسیب می‌تواند در پی صدمه تروماتیک، مانند سقوط یا تصادف رانندگی، یا صدمه اکتسابی غیرتروماتیک، مانند سکته مغزی، رخ دهد.

مغز نمی‌تواند آسیب‌های وارده بر خود را مانند بریدگی‌ها یا سایر آسیب‌های بدن به‌طور کامل ترمیم ‌کند. بنابراین ریکاوری و بازگشت به عملکرد پس از آسیب مغزی به علت آسیب و علائم فرد بستگی دارد.

در این مطلب درخصوص آسیب مغزی، انواع آن و روش‌های درمان صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.

انواع آسیب‌هایی که باعث آسیب مغزی می‌شوند چیست؟

پزشکان معمولاً آسیب مغزی را به دو دسته اصلی تقسیم می‌کنند: تروماتیک (ناشی از ضربه) و غیرتروماتیک (اکتسابی).

آسیب‌های تروماتیک

آسیب‌های مغزی تروماتیک در اثر ضربه، تکان شدید یا چرخش قوی سر که به مغز آسیب می‌رساند، رخ می‌دهند.

نمونه‌هایی از این آسیب‌ها عبارت‌اند از:

• آسیب سربسته: این آسیب زمانی اتفاق میفتد که نیرویی خارجی، مانند ضربه به سر، جمجمه را سوراخ نمی‌کند، اما باعث آسیب و تورم مغز می‌شود.
• ضربه مغزی: این آسیب باعث اختلال در عملکرد مغز می‌شود و می‌تواند نتیجه آسیب سربسته یا نافذ باشد.
• کوفتگی مغزی: این آسیب، کبودی یا خونریزی در مغز است که به‌دلیل ضربه به سر یا تکان شدید آن ایجاد می‌شود.
• آسیب نافذ: این نوع آسیب مغزی زمانی اتفاق میفتد که گلوله، چاقو یا سایر اشیاء تیز، جمجمه را سوراخ می‌کنند و وارد مغز می‌شوند. این حالت، آسیب سرباز نیز نامیده می‌شود.
• سندرم کودک تکان‌خورده: این نوع آسیب به‌دلیل تکان دادن بیش‌ازحد کودک خردسال رخ می‌دهد.

آسیب‌های غیرتروماتیک

آسیب‌های مغزی غیرتروماتیک یا اکتسابی بدون علت ارثی یا دژنراتیو (فرسایشی) رخ می‌دهند. نمونه‌هایی از آسیب‌های مغزی غیرتروماتیک عبارت‌اند از:

• سکته مغزی: سکته مغزی به‌دلیل از دست دادن جریان خون به مغز رخ می‌دهد. این بیماری ممکن است نتیجه لخته خون یا خونریزی در مغز باشد.
• تومور: انواع مختلفی از تومورهای مغزی وجود دارند که همگی سطوح متفاوتی از آسیب را ایجاد می‌کنند. تومورهای مغزی می‌توانند خوش‌خیم یا سرطانی باشند.
• عفونت‌ها یا التهاب مغز: عفونت‌هایی مانند مننژیت می‌توانند باعث آسیب مغزی شوند.
• آسیب آنوکسیک یا هیپوکسیک: این آسیب‌ها زمانی رخ می‌دهند که سلول‌های مغزی به اندازه کافی اکسیژن دریافت نکنند.

نوعی دیگر از آسیب مغزی وجود دارد که ناشی از ژنتیک یا ترومای هنگام تولد است. به آن، آسیب مغزی مادرزادی می‌گویند. با این حال، در تعریف استاندارد آسیب مغزی گنجانده نمی‌شود.

شدت آسیب مغزی بسته به نوع آسیب متفاوت است. آسیب مغزی خفیف ممکن است موقتی باشد. این آسیب باعث سردرد، گیجی، مشکلات حافظه و حالت تهوع می‌شود. در آسیب مغزی متوسط، علائم می‌توانند طولانی‌تر و بارزتر باشند. در هر دو مورد، بیشتر بیماران بهبودی خوبی پیدا می‌کنند، اگرچه حتی در آسیب مغزی خفیف نیز ۱۵% از افراد پس از یک سال مشکلات مداومی خواهند داشت.

در آسیب مغزی شدید، بیماران ممکن است دچار مشکلات تغییردهنده زندگی و ناتوان‌کننده شوند. آن‌ها دارای معلولیت‌های شناختی، رفتاری و فیزیکی خواهند شد. افرادی که در کما یا در حالت حداقل پاسخ‌دهی هستند ممکن است برای بقیه عمر خود به مراقبت دیگران نیاز داشته باشند.

علل شایع

هر اتفاقی که باعث وارد آمدن ضربه به سر بیمار شود می‌تواند آسیب مغزی تروماتیک را ایجاد کند، مانند:

• سقوط
• حوادث وسایل نقلیه موتوری
• ضربه به سر

همان‌طور که انواع مختلفی از آسیب‌های مغزی اکتسابی وجود دارند، علل زیادی نیز برای آن‌ها تعریف شده‌اند. به‌عنوان مثال، هر موردی که منجر به کمبود اکسیژن یا خون‌رسانی به مغز شود می‌تواند منجر به آسیب آنوکسیک یا سکته مغزی شود. عفونت‌ها نیز می‌توانند به‌دلایل زیادی اتفاق بیفتند.

برخی از علل شایع آسیب‌های مغزی اکتسابی عبارت‌اند از:

• خفگی
• غرق شدن
• مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر
• قرار گرفتن در معرض سموم یا آلاینده‌ها، مانند مونوکسید کربن یا سرب
• عفونت‌هایی مانند آنسفالیت (عفونت یا التهاب مغز) یا مننژیت (التهاب لایه‌های محافظ اطراف مغز و نخاع)
• تشنج

الکل و آسیب مغزی

نوشیدن الکل می‌تواند باعث کوچک شدن مغز شود که به آن آتروفی مغزی می‌گویند.

نوشیدن زیاد الکل علتی شایع است، اما طبق مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷، نوشیدن متوسط الکل نیز می‌تواند منجر به آتروفی مغزی شود. نوشیدن متوسط الکل به‌عنوان پنج تا نه لیوان متوسط شراب در هفته تعریف شده است.

الکل همچنین می‌تواند در عملکرد و بقای سلول‌های مغزی اختلال ایجاد کند که اثرات بلندمدتی بر سلامت مغز می‌گذارد.

علاوه‌براین، بیماری‌های مربوط به الکل مانند موارد زیر می‌توانند عملکرد مغز را مختل کرده و آسیب‌های دائمی ایجاد کنند:

• سندرم ورنیکه-کورساکوف (Wernicke-Korsakoff): اختلالی مغزی که در اثر کمبود شدید تیامین ایجاد می‌شود و بر حافظه و عملکرد حرکتی تأثیر می‌گذارد.
• انسفالوپاتی کبدی: اختلالی مغزی که در اثر نارسایی کبد ایجاد می‌شود و می‌تواند منجر به طیف وسیعی از علائم عصبی و روانی شود.
• میلینولیز مرکزی پونتین (central pontine myelinolysis): اختلالی عصبی که با آسیب به غلاف میلین سلول‌های عصبی در ناحیه پونس ساقه مغز مشخص می‌شود.

این بیماری‌ها می‌توانند منجر به اختلال در بینایی، هماهنگی عضلانی و گفتار شوند.

نوشیدن الکل همچنین می‌تواند خطر آسیب مغزی تروماتیک را افزایش دهد. خطر مادام‌العمر آسیب مغزی تروماتیک برای افرادی که به‌طور منظم الکل می‌نوشند، می‌تواند تا چهار برابر بیشتر از کسانی باشد که الکل مصرف نمی‌کنند.

علائم آسیب مغزی چیست؟

علائم متعددی برای آسیب مغزی، چه تروماتیک و چه غیرتروماتیک، وجود دارند. آن‌ها به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• شناختی
• ادراکی
• جسمی
• رفتاری/عاطفی

علائم ناشی از آسیب مغزی که در قسمت‌های خاصی از مغز ظاهر می‌شوند عبارت‌اند از:

• لوب پیشانی (Frontal lobe): قسمت جلویی مغز (زیر پیشانی) مسئول صحبت کردن، شخصیت، احساسات و قضاوت است. آسیب به این قسمت از مغز می‌تواند منجر به ایجاد مشکلاتی در تمرکز، تغییرات شخصیتی و تکانشگری شود.
• لوب گیجگاهی (Temporal lobe): قسمت‌های کناری مغز (زیر گوش‌ها) مسئول حافظه، درک کلمات گفتاری و شنوایی هستند. آسیب به لوب گیجگاهی می‌تواند بر برخی یا همه این‌ها تأثیر بگذارد.
• لوب آهیانه‌ای(Parietal lobe) : قسمت میانی مغز مسئول بسیاری از حواس است. آسیب به این ناحیه می‌تواند بر شنوایی، چشایی و موارد دیگر تأثیر بگذارد.
• لوب پس‌سری (Occipital lobe): قسمت پشتی مغز مسئول بینایی است. آسیب به لوب پس‌سری می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی یا اختلالات بینایی شود.

آسیب به ساقه مغز می‌تواند بسیار جدی و تهدیدکننده زندگی باشد. ساقه مغز، واقع در قسمت پایین و پشتی سر، مسئول تنفس، ضربان قلب و چرخه‌های خواب است.

آسیب مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هنگام تشخیص آسیب مغزی، پزشک ابتدا علائم بیمار و رویدادهایی که منجر به آسیب شده‌اند را در نظر می‌گیرد. به‌عنوان مثال، ممکن است از بیمار بپرسد که آیا افراد دیگر دیده‌اند که او هوشیاری خود را از دست داده است یا خیر. این اطلاعات به پزشکان کمک می‌کنند تا متوجه شوند آسیب مغزی نتیجه آسیبی تروماتیک است یا اکتسابی.

آن‌ها همچنین بررسی خواهند کرد که آیا رفتار بیمار به‌طور قابل توجهی نسبت به رفتار معمول خود تغییر کرده است، یا مانند قدیم حرف می‌زند و به دیگران واکنش نشان می‌دهد.

پزشکان همچنین انواع دیگری از آزمایشات را برای تعیین میزان آسیب انجام خواهند داد. نمونه‌هایی از این آزمایشات عبارت‌اند از:

• مطالعات تصویربرداری: سی‌تی اسکن یا سایر مطالعات تصویربرداری می‌توانند تومورها، خونریزی یا سایر آسیب‌های مغزی را نشان دهند.
• آزمایش خون: آزمایش برای یافتن علائم عفونت و عدم تعادل الکترولیت‌ها می‌تواند علل و اثرات آسیب‌های تروماتیک و غیرتروماتیک را نشان دهد.
• ارزیابی‌های مغزی: پزشکان آزمایشاتی را انجام می‌دهند که مناطق خاصی از مغز، مانند حافظه، حل مسئله و تمرکز را بررسی می‌کنند.

علل بالقوه زیادی برای آسیب مغزی وجود دارند. آزمایشات بیشتر به علائم بیمار و نوع آسیب بستگی دارند.

گزینه‌های درمانی چیست؟

روش‌های درمان‌ آسیب مغزی با توجه به نوع آسیب و علائم بیمار متفاوت خواهند بود. همچنین می‌توانند با گذشت زمان تغییر کنند؛ زیرا پزشکان در طول زمان وسعت آسیب مغزی را مورد بررسی قرار می‌دهند.

بر اساس گزارش مؤسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی، حدود نیمی از افراد با آسیب‌های شدید سر نیاز به جراحی دارند. پزشکان در صورتی که موارد زیر وجود داشته باشند، جراحی را توصیه می‌کنند:

• خونریزی قابل توجه در مغز
• تومور
• جسم خارجی در جمجمه یا خود مغز

پزشکان پس از درمان حادترین مراحل آسیب مغزی، درمان‌های زیر را پیشنهاد می‌دهند:

• کاردرمانی
• فیزیوتراپی
• روان‌درمانی
• گفتاردرمانی

چشم‌انداز افراد مبتلا به آسیب مغزی چیست؟

آسیب مغزی فوریتی پزشکی است. بر اساس گزارش مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، در سال ۲۰۱۷ در ایالات متحده امریکا حدود ۲۲۴,۰۰۰ بیمار به‌خاطر آسیب‌های مغزی تروماتیک در بیمارستان بستری شده‌اند و ۶۱,۰۰۰ مورد مرگ مرتبط با آن وجود داشته است.

بااین‌حال، چشم‌انداز فرد مبتلا به آسیب مغزی به شدت آسیب و سلامت کلی او قبل از آسیب بستگی دارد. طبق تحقیقات انجام‌شده هم آسیب مغزی تروماتیک و هم اکتسابی می‌توانند منجر به اختلال فیزیکی و ذهنی شوند.

پس از آسیب، روش‌هایی مانند توانبخشی فیزیکی و روان‌درمانی ممکن است به بهبود چشم‌انداز فرد کمک کنند.

اما روند بهبودی از آسیب مغزی به زمان و تلاش نیاز دارد. برخی افراد ممکن است به‌طور کامل به عملکرد شناختی خود قبل از آسیب بازنگردند. پزشکان می‌توانند با گذشت زمان و استفاده از درمان‌های مناسب با بیمار و عزیزانش همکاری کنند تا انتظارات واقع‌بینانه‌ای برای بهبودی او تعیین نمایند.

آیا می‌توانم از آسیب‌های مغزی پیشگیری کنم؟

اکثر آسیب‌هایی که باعث آسیب مغزی می‌شوند قابل پیشگیری هستند. در اینجا چند قانون برای کاهش خطر آسیب مغزی آورده شده‌اند:

• هرگز کودک را تکان ندهید.
• محافظ پنجره نصب کنید تا کودکان خردسال از پنجره‌های باز بیرون نیفتند.
• مواد جاذب ضربه را در زمین‌های بازی نصب کنید.
• هنگام ورزش یا دوچرخه‌سواری کلاه ایمنی بپوشید.
• هنگام انجام ورزش‌های تماسی از محافظ گردن استفاده کنید.
• در اتومبیل کمربند ایمنی ببندید و با احتیاط رانندگی کنید.
• در صورتی که می‌خواهید وسیله‌ای را از روی کمد بردارید از چهارپایه‌ای محکم استفاده کنید تا از افتادن شما جلوگیری شود.
• برای پله‌ها نرده نصب کنید.
• سعی کنید اسلحه نگه ندارید. اما اگر اسحله دارید، گلوله‌های آن را خارج کنید و آن را روی ضامن بگذارید.
• از مواد مخدر غیرقانونی استفاده نکنید.
• الکل را فقط در حد اعتدال بنوشید و هرگز در هنگام رانندگی الکل ننوشید.

جمع‌بندی

به‌طور کلی آسیب مغزی، وضعیتی پیچیده است که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی بیمار بگذارد. ازآنجایی‌که مغز قادر به ترمیم خود نیست، تشخیص به‌موقع آسیب مغزی و مدیریت صحیح آن به بهبود شرایط بیمار کمک می‌کند. همچنین درک عمیق‌تر از علل آسیب‌های مغزی به پزشکان کمک می‌کند تا رویکردهای درمانی مؤثرتری را مورد استفاده قرار داده و امید به بهبودی را در بیماران افزایش دهند. یکی از خدمات کلینیک توانبخشی رسش تشکیل جلسات گفتاردرمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی و روان‌درمانی برای رسیدگی به آسیب‌های مغزی است. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان دچار آسیب مغزی شده‌اید با ما تماس بگیرید و درمورد خدمات توانبخشی ما اطلاعات لازم کسب کنید.

منابع

bmj.com

cdc.gov

healthline.com

webmd.com