اختلالات حرکتی سیستم وستیبولار و اختلالات حس تعادل
اختلالات سیستم وستیبولار مجموعه‌ای از بیماری‌ها و اختلالات هستند که بر حس تعادل و هماهنگی حرکتی تأثیر می‌گذارند. این اختلالات عمدتاً بر اندام‌های دهلیزی در گوش داخلی، که مسئول حفظ تعادل بدن هستند، تأثیر می‌گذارند. اندام‌های دهلیزی اطلاعاتی درباره حرکت و موقعیت بدن به مغز ارسال می‌کنند تا فرد بتواند تعادل خود را حفظ کند. اما در برخی موارد، مشکلات سیستم عصبی مرکزی نیز می‌تواند موجب اختلالات تعادلی شود و عملکرد طبیعی سیستم وستیبولار را تحت تأثیر قرار دهد.
سیستم وستیبولار چیست؟
سیستم وستیبولار در داخل گوش داخلی قرار دارد و از طرف جانبی با گوش میانی هم مرز است و از داخل در مجاورت استخوان تمپورال (گیجگاهی) قرار دارد.
اطلاعات سیستم دهلیزی در ارتباط با سایر ورودی‌های حسی، مانند بینایی و حس عمقی، حرکت بین چشم‌ها و سر را هماهنگ می‌کند و اطلاعات مهمی در مورد جهت‌گیری وضعیتی ارائه می‌دهد.
سیستم وستیبولار حرکت و موقعیت سر در فضا را با تشخیص شتاب زاویه‌ای و خطی کنترل می‌کند. 3 کانال نیم‌دایره در گوش داخلی شتاب زاویه‌ای را تشخیص می‌دهند و در زوایای نزدیک به سمت راست قرار می‌گیرند. هر کانال با اندولنف پر شده و دارای تورم در قاعده است که آمپولا نامیده می‌شود. آمپولا حاوی کوپولا است، یک توده ژلاتینی با همان تراکم اندولنف، که به نوبه خود به سلول‌های موی پلاریزه شده متصل می‌شود. حرکت کوپولا توسط اندولنف بسته به جهت حرکت و کانال نیم‌دایره‌ای خاص می‌تواند یک پاسخ تحریکی یا مهاری ایجاد کند. یک سیستم وستیبولار در داخل هر گوش وجود دارد، بنابراین در شرایط عادی، سیگنال‌هایی که از هر سیستم وستیبولار به مغز ارسال می‌شوند باید مطابقت داشته باشند و برای مثال تأیید کنند که سر واقعاً به سمت راست می‌چرخد.
کاربرد سیستم وستیبولار
تعادل به عنوان توانایی حفظ تعادل، حالت ایستاده و ثبات روی پاها تعریف می‌شود. برای ایجاد تعادل، فرایندهای حسی و حرکتی مختلفی وجود دارند که باید همزمان با سیستم دهلیزی کار کنند. این فرایندها شامل ورودی حسی از بینایی و لمس، و همچنین خروجی حرکتی به عضلات بدن و چشم هستند.
ورودی حسی از بینایی اطلاعاتی را در مورد جهت‌گیری افراد در ارتباط با دنیای اطراف ارائه می‌دهد، در حالی که ورودی حسی از لامسه اطلاعاتی در مورد نحوه تعامل فیزیکی بدن ما با فضا ارائه می‌دهد. ورودی حسی از لامسه همچنین می‌تواند جهت و نوع سطحی که روی آن قرار داریم را نشان دهد.
سیستم وستیبولار جهت‌گیری بدن ما را نسبت به گرانش حس کرده و در نتیجه به حفظ تعادل کمک می‌کند. همچنین می‌تواند اطلاعات حسی در مورد حرکت و تعادل ارائه دهد. ناحیه مخچه مغز ما می‌تواند از این اطلاعات با ورودی بصری چشمانمان (برای دیدن اینکه به کجا می‌رویم)، و همچنین ورودی‌های لمسی از عضلات و مفاصل (که موقعیت قسمت‌های بدنمان را به ما می‌گوید) برای حفظ تعادل بدن استفاده کند. در صورتی که مخچه عدم تعادل را تشخیص دهد، پیام‌هایی را به گروه‌های عضلانی لازم برای بازیابی تعادل ارسال می‌کند.
علائم اختلال در سیستم وستیبولار
اختلالات سیستم وستیبولار می‌توانند مجموعه‌ای از علائم جسمی و احساسی را ایجاد کنند که به طور مستقیم بر تعادل، بینایی و وضعیت کلی بدن تأثیر می‌گذارند. این علائم می‌توانند از سرگیجه خفیف تا احساس ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره متغیر باشند. در ادامه، به علائم رایج و کمتر رایج این اختلالات می‌پردازیم:
علائم اصلی اختلالات وستیبولار
- سرگیجه. سرگیجه یا گیجی یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های اختلال وستیبولار است. این احساس معمولاً به شکل چرخش محیط اطراف یا احساس افتادن تجربه می‌شود.
- احساس عدم تعادل. افراد مبتلا اغلب با مشکل در حفظ تعادل مواجه می‌شوند، به طوری که حتی ایستادن یا راه رفتن بدون تکیه بر چیزی برای آنها دشوار است.
- احساس شناور بودن یا چرخش دنیا. این حس می‌تواند به شکل احساس غرق شدن، شناور بودن یا این‌طور که گویی جهان در حال چرخش است، ظاهر شود و باعث شود فرد تعادل خود را از دست بدهد.
- تاری دید. به دلیل ارتباط بین سیستم وستیبولار و بینایی، تاری دید و یا مشکلات دیداری ممکن است بروز پیدا کنند، به ویژه هنگام حرکت سر.
- سرگردانی و عدم تمرکز. اختلالات وستیبولار می‌توانند باعث بروز سرگردانی و مشکلاتی در تمرکز شوند؛ زیرا مغز برای جبران عدم تعادل تلاش مضاعفی می‌کند.
- افتادن یا زمین خوردن. ناتوانی در حفظ تعادل می‌تواند به افتادن یا زمین خوردن، به‌ویژه در کودکان و سالمندان، منجر شود که ممکن است آسیب‌های فیزیکی به همراه داشته باشد.
علائم کمتر رایج
- حالت تهوع. سرگیجه و ناتوانی در حفظ تعادل اغلب با حالت تهوع همراه است، که می‌تواند در طول روز یا پس از تغییرات سریع در موقعیت بدن رخ دهد.
- اسهال. اختلالات وستیبولار به دلیل ارتباط با سیستم عصبی می‌توانند عملکرد دستگاه گوارش را نیز تحت تأثیر قرار دهند و موجب اسهال شوند.
- استفراغ. استفراغ به ویژه در موارد سرگیجه شدید یا طولانی‌مدت شایع است و می‌تواند فرد را ناتوان و ضعیف کند.
- اضطراب و ترس. احساس مداوم از عدم تعادل و ترس از سقوط می‌تواند به بروز اضطراب، ترس و کاهش اعتماد به نفس در انجام فعالیت‌های روزمره منجر شود.
- تغییرات در ریتم قلب. در برخی افراد، اختلالات وستیبولار می‌توانند به تغییرات در ضربان قلب و علائمی مانند تپش قلب منجر شوند؛ زیرا سیستم عصبی تلاش می‌کند تعادل را حفظ کند.
انواع اختلالات سیستم وستیبولار
شایع‌ترین اختلالات سیستم وستیبولار عبارت‌اند از:
- سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV). این اختلال یکی از رایج‌ترین علل سرگیجه در افراد است و زمانی رخ می‌دهد که ذرات ریز کریستالی کلسیم در کانال‌های نیم‌دایره گوش داخلی حرکت می‌کنند و باعث تحریک غیرعادی عصب وستیبولار می‌شوند. افراد مبتلا اغلب با تغییرات سریع در وضعیت سر (مثلاً هنگام بلند شدن از تخت یا خم شدن) دچار سرگیجه می‌شوند. این سرگیجه معمولاً کوتاه‌مدت است اما می‌تواند به شدت آزاردهنده باشد.
- لابیرنتیت. لابیرنتیت یکی از اختلالات گوش داخلی است که به علت التهاب در ناحیه لابیرنت (قسمتی از گوش داخلی که وظیفه تنظیم تعادل و شنوایی را بر عهده دارد) ایجاد می‌شود. این التهاب معمولاً به دلیل عفونت‌های ویروسی رخ می‌دهد، اگرچه در موارد نادر ممکن است عفونت‌های باکتریایی نیز عامل آن باشند. ویروس‌های مسئول این وضعیت ممکن است ویروس‌های سرماخوردگی، آنفلوآنزا یا حتی ویروس‌های هرپس باشند. لابیرنتیت می‌تواند باعث بروز علائمی مانند سرگیجه شدید، حالت تهوع و استفراغ، عدم تعادل و مشکل در راه رفتن، کاهش شنوایی و وزوز گوش شود.
- نوریت دهلیزی. این وضعیت به علت التهاب عصب وستیبولار رخ می‌دهد که معمولاً به دلیل عفونت ویروسی است. عصب وستیبولار اطلاعات تعادلی را از گوش داخلی به مغز منتقل می‌کند و التهاب آن می‌تواند عملکرد تعادلی بدن را مختل کند. سرگیجه شدید، حالت تهوع و مشکل در تعادل از علائم اصلی این اختلال هستند که ممکن است چندین روز طول بکشند تا بهبود یابند.
- بیماری منیر. این بیماری مزمن و نادر، گوش داخلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و معمولاً در افراد میانسال شایع‌تر است. علت دقیق بیماری منییر مشخص نیست، اما تجمع مایع در گوش داخلی و افزایش فشار ممکن است یکی از عوامل اصلی باشد. حملات ناگهانی سرگیجه، زنگ زدن گوش (وزوز گوش)، افت شنوایی و احساس پری یا فشار در گوش از علائم این بیماری هستند. حملات بیماری منییر ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشند و بین حملات، فرد می‌تواند علائم کمتری داشته باشد یا حتی بدون علامت باشد.
- فیستول پری لنفاتیک (PLF). این اختلال نادر به دلیل وجود یک سوراخ یا شکاف بین گوش میانی و داخلی ایجاد می‌شود که باعث نشت مایع گوش داخلی می‌شود. این نشت مایع می‌تواند به سیستم تعادلی آسیب بزند. سرگیجه که معمولاً با تغییر فشار در بدن (مانند بلند شدن سریع، عطسه یا خم شدن) افزایش می‌یابد، وزوز گوش و افت شنوایی از علائم فیستول پری‌لنف هست· ند.
نحوه تشخیص اختلال در سیستم وستیبولار
برای تشخیص دقیق اختلالات سیستم وستیبولار، مراجعه به یک متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) ضروری است. سرگیجه و احساس سبکی سر می‌توانند ناشی از مشکلات مختلفی باشند، بنابراین اولین مرحله در تشخیص، رد کردن سایر علل احتمالی است. این فرآیند شامل بررسی سابقه پزشکی فرد و انجام چندین آزمون است که هرکدام به بررسی جنبه خاصی از عملکرد وستیبولار و تعادل کمک می‌کنند. برخی از این آزمون‌ها عبارت‌اند از:
- آزمون شنوایی. با توجه به اینکه سیستم وستیبولار در گوش داخلی قرار دارد، مشکلات شنوایی می‌توانند نشانه‌ای از اختلالات تعادلی باشند. این آزمون به تشخیص هرگونه اختلال در عملکرد شنوایی کمک می‌کند و ارتباط احتمالی آن با مشکل وستیبولار را بررسی می‌کند.
- آزمون بینایی. سیستم بینایی بخش مهمی از تعادل را تشکیل می‌دهد. مشکلات تعادلی گاهی با نقص در هماهنگی بینایی و حرکتی مرتبط هستند؛ بنابراین آزمون‌های بینایی برای بررسی هرگونه مشکل بینایی و تأثیر آن بر تعادل ضروری است.
- آزمایشات خون. برخی شرایط مانند کمبود مواد مغذی، مشکلات قند خون، یا اختلالات هورمونی می‌توانند علائمی مشابه با اختلالات وستیبولار ایجاد کنند. انجام آزمایشات خون به رد یا تأیید این عوامل کمک می‌کند.
- تست‌های تصویربرداری از سر و مغز. تصویربرداری با استفاده از تکنیک‌هایی مانند ام‌آرآی یا سی‌تی اسکن برای بررسی دقیق ساختار مغز و گوش داخلی انجام می‌شود. این آزمایشات به تشخیص هرگونه ناهنجاری ساختاری یا آسیب احتمالی که می‌تواند بر تعادل اثر بگذارد، کمک می‌کنند.
- آزمون‌های بالینی تعادل. این آزمون‌ها برای ارزیابی توانایی تعادل و پاسخ‌دهی سیستم وستیبولار انجام می‌شوند. به عنوان مثال، آزمون رومبرگ، که در آن از فرد خواسته می‌شود با چشمان بسته و در حالت ایستاده تعادل خود را حفظ کند، می‌تواند اختلالات تعادلی را آشکار کند.
- پوسچروگرافی. پوسچروگرافی نوعی آزمایش تخصصی برای بررسی وضعیت و حرکت بدن است که نشان می‌دهد سیستم وستیبولار، بینایی و حس‌های بدنی چگونه در حفظ تعادل همکاری می‌کنند. این آزمایش به درک الگوهای تعادل و تشخیص اختلالات در سیستم وستیبولار کمک می‌کند.
- الکترونیستاگموگرافی (ENG) و ویدئونیستاگموگرافی (VNG). ین آزمایش‌ها برای بررسی حرکات چشم و ارزیابی پاسخ سیستم وستیبولار به تحریکات مختلف انجام می‌شوند. الکترونیستاگموگرافی از الکترودها برای ثبت حرکات چشم استفاده می‌کند، در حالی که ویدئونیستاگموگرافی از دوربین‌های فیلمبرداری برای ثبت دقیق حرکات چشم بهره می‌برد. از آنجا که چشم‌ها و سیستم وستیبولار در حفظ تعادل همکاری دارند، این آزمایش‌ها به شناسایی دقیق علت سرگیجه و مشکلات تعادل کمک می‌کنند.
درمان اختلال حس وستیبولار یا تعادل
اختلالات تعادل سیستم وستیبولار بر اساس علت خاص خود درمان می‌شوند. برخی از درمان‌ها ممکن است شامل داروها، تغییر شیوه زندگی، مانور Epley و جراحی باشند.
- داروهای اختلالات تعادل سیستم وستیبولار ممکن است شامل آنتی‌بیوتیک‌ها یا درمان‌های ضدقارچی برای درمان عفونت گوش باشند. برخی از داروها نیز برای تسکین سرگیجه تجویز می‌شوند. به‌طور معمول، سرکوب‌کننده‌های دهلیزی و داروهای ضدتهوع درصورت نیاز تجویز می‌شوند. برخی از این داروها عبارتند از مکلیزین (Antivert)، پروکلروپرازین (Compazine)، دیازپام (Valium)، لورازپام (Ativan) و آلپرازولام (Xanax).
- تغییرات سبک زندگی که ممکن است به برخی از اختلالات تعادل کمک کنند عبارت‌اند از کاهش مصرف نمک (برای کاهش احتباس آب)، ترک سیگار، کاهش مصرف الکل، محدود کردن کافئین و الکل و اجتناب از داروهایی که ممکن است باعث سرگیجه شوند.
- مانور Epley نوعی فیزیوتراپی است که می‌تواند برای درمان سرگیجه وضعیتی پاروکسیسمال خوش‌خیم استفاده شود. این مانور کریستال‌های کربنات کلسیم را در تلاشی برای بازگرداندن عملکرد تعادل مناسب و تسکین علائمی مانند سرگیجه، حالت تهوع یا استفراغ، تغییر مکان می‌دهد.
- همچنین ممکن است برای موارد شدید اختلالات سیستم وستیبولار، جراحی در نظر گرفته شود. نوع تکنیک جراحی بسته به عوامل مختلفی می‌تواند متفاوت باشد. همچنین توجه به این نکته ضروری است که بسیاری از اختلالات تعادلی بدون نیاز به جراحی قابل درمان هستند.
عوارض اختلالات تعادل وستیبولار
اختلالات تعادل وستیبولار می‌توانند عوارض جدی و گسترده‌ای برای فرد به همراه داشته باشند. این اختلالات بر سیستم تعادلی بدن تأثیر می‌گذارند و می‌توانند باعث اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره، کاهش کیفیت زندگی و حتی مشکلات روانی شوند. برخی از مهم‌ترین عوارض احتمالی شامل موارد زیر هستند:
- آسیب ناشی از سقوط. اختلالات تعادل وستیبولار می‌تواند منجر به کاهش توانایی کنترل تعادل شود و خطر سقوط و افتادن را افزایش دهد. این سقوط‌ها به ویژه در کودکان و سالمندان ممکن است آسیب‌های جسمی جدی مانند شکستگی استخوان‌ها یا آسیب به سر را به دنبال داشته باشد.
- اضطراب و افسردگی. احساس عدم تعادل و گیجی می‌تواند به نگرانی‌های دائمی درباره امنیت و کنترل بر حرکات منجر شود. افراد مبتلا ممکن است به دلیل تجربه‌های ناخوشایند سقوط یا مشکلات حرکتی دچار اضطراب شوند. این اضطراب مداوم می‌تواند به مرور زمان منجر به افسردگی و کاهش انگیزه برای مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی شود.
- کاهش کیفیت زندگی. اختلالات وستیبولار باعث می‌شوند فرد نتواند با اطمینان فعالیت‌های روزمره مانند راه‌رفتن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها یا حتی نشستن و ایستادن را انجام دهد. این مشکلات می‌توانند توانایی فرد را در انجام وظایف شغلی و فعالیت‌های تفریحی محدود کنند و در نتیجه کیفیت زندگی او را به طور چشمگیری کاهش دهند.
- درد و ناراحتی. این اختلالات معمولاً با سردرد، درد گردن و شانه‌ها و خستگی همراه هستند. همچنین، فشار ناشی از تلاش برای حفظ تعادل می‌تواند باعث ایجاد تنش‌های جسمی و درد مزمن شود. در بعضی موارد، ناراحتی‌های مداوم می‌توانند به علائم جسمی دیگری مانند خستگی شدید و کاهش انرژی روزانه منجر شوند.
درمان و مدیریت اختلالات وستیبولار با مراجعه به متخصصین و بهره‌گیری از برنامه‌های توانبخشی و درمانی، مانند کاردرمانی و فیزیوتراپی، می‌تواند به بهبود تعادل، کاهش عوارض و ارتقاء کیفیت زندگی افراد کمک کند.
نقش کاردرمانی در اختلال حس وستیبولار
کاردرمانی می‌تواند به بزرگسالان مبتلا به اختلال حس وستیبولار کمک کند تا تعادل، هماهنگی و تمرکز خود را بهبود بخشند. کاردرمانگر با ارائه تمریناتی که سیستم وستیبولار را با سایر حس‌ها مانند بینایی و شنوایی هماهنگ می‌کند، به شما کمک می‌کند تا عملکرد بهتری در فعالیت‌های روزمره و کاری داشته باشید. حرکات آرام‌تر می‌توانند آرامش و تنظیم حسی ایجاد کنند، در حالی که حرکات سریع‌تر به افزایش انرژی و هوشیاری کمک می‌کنند.
زندگی با اختلالات وستیبولار
علائم اختلال تعادل دهلیزی می تواند در فعالیت های روزانه منظم و توانایی شما در رانندگی، کار یا لذت بردن از فعالیت های تفریحی اختلال ایجاد کند. این می تواند باعث افسردگی و ناامیدی شود. مشاوره می تواند به شما کمک کند تا یاد بگیرید چگونه با این اختلال کنار بیایید و چگونه بر سبک زندگی شما تأثیر می گذارد.
چه زمانی باید به کاردرمانگر مراجعه کنیم؟
بزرگسالان ممکن است دچار اختلالات حسی شوند که موجب کم‌حسی یا بیش‌حسی می‌شود و به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی روزمره آنها تأثیر می‌گذارد. این اختلالات به علائم مختلفی منجر می‌شوند، که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
- ضعف در هماهنگی چشم و دست. این مشکل می‌تواند توانایی فرد در انجام کارهای دقیق و ظریف را مختل کند. برای مثال، فعالیت‌های روزانه‌ای مانند تایپ، نوشتن، استفاده از ابزارهای دستی یا حتی آشپزی ممکن است چالش‌برانگیز شود. این عدم هماهنگی چشم و دست بر کارایی و دقت در کارهای روزمره اثر منفی می‌گذارد.
- نقص در هماهنگی کلی بدن. این افراد ممکن است در حفظ تعادل یا انجام حرکات ساده و معمولی دچار مشکل شوند. این اختلالات ممکن است باعث تزلزل هنگام راه‌رفتن یا مشکل در بالا و پایین رفتن از پله‌ها شود، که می‌تواند به محدود شدن فعالیت‌های اجتماعی یا افزایش احتمال زمین خوردن منجر گردد.
- مشکلات توجه و تمرکز. بسیاری از افراد با اختلالات حسی در محیط‌های شلوغ یا پر استرس دچار مشکل در تمرکز می‌شوند. این مشکل می‌تواند بر کارایی شغلی، روابط اجتماعی و انجام کارهای روزمره تأثیر بگذارد؛ زیرا فرد به سختی می‌تواند تمرکز خود را بر فعالیت‌های ضروری حفظ کند.
- ضعف در درک فضایی. این مشکل باعث می‌شود فرد در تشخیص فاصله‌ها یا جهت‌یابی در فضا دچار دشواری شود. برای مثال، ممکن است حرکت در فضاهای شلوغ مثل خیابان‌های پرتردد یا فروشگاه‌های شلوغ، چالش‌برانگیز باشد. ضعف در درک فضایی همچنین می‌تواند روی رانندگی و حتی حرکت در فضاهای جدید تأثیر منفی بگذارد.
اگر این علائم را در خود تجربه می‌کنید، مشاوره با یک کاردرمانگر می‌تواند مفید باشد. کاردرمانگر با ارزیابی وضعیت حسی و حرکتی شما، برنامه‌ای شامل تمرینات هدفمند برای بهبود هماهنگی، تمرکز و درک فضایی ارائه می‌دهد. این برنامه درمانی می‌تواند شامل تمرینات متنوعی باشد که با بهبود هماهنگی حس‌ها، توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزمره را ارتقا داده و کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
اختلالات سیستم وستیبولار در بزرگسالان می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در تعادل، هماهنگی حرکتی، تمرکز و پردازش حسی شود. این سیستم که در گوش داخلی قرار دارد، نقش کلیدی در حفظ تعادل و جهت‌یابی بدن ایفا می‌کند و نقص عملکرد آن می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره‌ای مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و رانندگی را دشوار سازد.
کلینیک توانبخشی رسش با استفاده از روش‌های علمی و تخصصی، خدماتی جامع برای ارزیابی و درمان این اختلالات ارائه می‌دهد. متخصصان کلینیک پس از بررسی دقیق، برنامه‌های شخصی‌سازی‌شده‌ای شامل تمرینات حسی وستیبولار و فعالیت‌های حرکتی طراحی می‌کنند که به تقویت تعادل و افزایش استقلال فرد در فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند و کیفیت زندگی او را بهبود می‌بخشد.
منابع
