اختلالات رفتاری اختلالات نافذ رشد- انواع اختلال و درمان آن
اختلالات نافذ رشد گروهی از اختلالات هستند که با نفوذ در رشد کودک، سیر طبیعی رشد او را تغییر می‌دهند و باعث ناهنجاری‌های اجتماعی و رفتاری می‌شوند. کودکان مبتلا به این اختلالات، تمایلی به برقرای ارتباط با دیگران ندارند و از نظر اجتماعی و عاطفی روابطی ضعیف دارند. درمان این اختلالات با استفاده از رویکردهای رفتاری، آموزشی و اجتماعی انجام می‌شود. در این مطلب به بررسی کامل این اختلالات، انواع، روش‌های تشخیص و درمان آن‌ها می‌پردازیم.
انواع اختلالات نافذ رشد
اختلالات نافذ رشد (اختلالات فراگیر رشد) که امروزه به‌طور رسمی اختلالات طیف اوتیسم نامیده می‌شوند، گروهی از اختلالات دوران کودکی هستند که با مشکلات اجتماعی و برقراری ارتباط، مشکل در تغییر روال، و وسواس در حرکات و رفتارهای تکراری مشخص می‌شوند. اختلالات طیف اوتیستیک (ASD) عبارت‌اند از اختلال اوتیسم، سندرم آسپرگر، اختلال فروپاشنده دوران کودکی، اختلال رت و اختلال نافذ رشد که به گونه‌ای دیگر مشخص نشده است. در ادامه به بررسی هر یک از این اختلالات می‌پردازیم:
اختلال اوتیسم
اوتیسم، اختلالی فراگیر در دوران کودکی است که منجر به تعاملات اجتماعی غیرطبیعی، مهارت‌های ارتباطی ضعیف و محدود شدن رفتارها، علایق و فعالیت‌های تکراری می‌شود. این اختلال دوران کودکی را می‌توان به‌عنوان یک اختلال حسی در نظر گرفت؛ زیرا بسیاری از کودکان ترجیح می‌دهند فقط با یک نوع اسباب‌بازی بازی کنند و فقط به یک نوع صدا عادت دارند. والدین کودکان مبتلا به اوتیسم معتقدند کودکان آن‌ها نسبت به محرک‌های محیطی، واکنش‌های غیرعادی نشان می‌دهند.
مثلاً صداهای خاصی مانند جاروبرقی یا موتورسیکلت ممکن است باعث جیغ بی‌وقفه کودکان اوتیسمی شوند. آن‌ها نسبت به محرک‌های حسی روزمره مانند نور یا حتی لمس کردن، واکنش‌های اغراق‌آمیز نشان می‌دهند. هیچ درمانی برای اختلال اوتیسم وجود ندارد اما درمان‌های فشرده و زودهنگام باعث بهبود حالت‌های کودک می‌شوند.
سندرم آسپرگر
سندرم آسپرگر، اختلالی عصبی زیست‌شناختی است که با ناهنجاری‌هایی در تعاملات اجتماعی، هوش طبیعی و اکتساب زبان مشخص می‌شود. سندرم آسپرگر در پسران سه تا چهار برابر بیشتر از دختران دیده می‌شود. برخلاف بیماران مبتلا به اوتیسم، افراد مبتلا به سندرم آسپرگر معمولاً مشکلات شناختی عمده‌ای ندارند، ضریب هوشی بالایی دارند و تأخیری در فراگیری زبان نشان نمی‌دهند. بااین‌حال، کودکان مبتلا به سندرم آسپرگر الگوهای رفتاری تکراری، مشابه آنچه در کودکان مبتلا به اوتیسم مشاهده می‌شود از خود نشان می‌دهند. آن‌ها اغلب از تماس چشمی اجتناب می‌کنند، کنترل ضعیفی بر حرکات حرکتی ظریف دارند، احساس کلافگی می‌کنند و علاقه وسواسی به یک شی مانند کامپیوتر یا ماشین دارند. علت سندرم آسپرگر نامشخص است. بااین‌حال، مطالعات تصویربرداری وجود ناهنجاری‌های ساختاری و عصبی را در نواحی خاصی از مغز در بیماران آسپرگر نشان داده‌اند. این ناهنجاری‌ها احتمالاً به الگوهای تفکر و رفتارهای غیرعادی مرتبط با این اختلال مربوط می‌شوند. سندرم آسپرگر به بهترین وجه ازطریق روش‌های مداخله زودهنگام با هدف بهبود مهارت‌های اجتماعی، هماهنگی فیزیکی و ارتباط درمان می‌شود. بسیاری از افراد مبتلا به سندرم آسپرگر با برنامه‌های درمانی مؤثر به میزان قابل‌توجهی بهبود می‌یابند.
اختلال فروپاشنده دوران کودکی
اختلال فروپاشنده دوران کودکی (CDD)، اختلال عصبی-بیولوژیکی نادری است که با زوال زبان، مهارت‌های اجتماعی و از دست دادن عملکرد فکری به دنبال رشد طبیعی بدن در دو سال اول زندگی مشخص می‌شود. اختلال فروپاشنده دوران کودکی بیشتر پسران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودکانی که مبتلا به این بیماری می‌شوند، حداقل تا دو سالگی به‌طور طبیعی رشد می‌کنند و توانایی‌های ارتباطی، اجتماعی و فکری متناسب با سن خود را به دست می‌آورند. علائم این اختلال اغلب در سنین سه تا چهار سالگی ظاهر می‌شوند، اگرچه در برخی موارد ممکن است تا سن نه یا ده سالگی بروز نکنند. این اختلال زمانی آشکار می‌شود که کودک مهارت‌هایی را که قبلاً کسب کرده بود از دست بدهد، اگرچه شاید در ابتدا به شکل اضطراب یا افزایش تحریک‌پذیری غیرقابل توضیح ظاهر شود. کودکان مبتلا به این بیماری در عملکرد حرکتی و هوش افت می‌کنند و علائمی مشابه علائم اوتیسم، ازجمله الگوهای رفتاری تکراری، ناتوانی در تعامل با دیگران، و تأخیر در رشد گفتار را نشان می‌دهند. علاوه بر این، کودکان مبتلا به اختلال فروپاشنده دوران کودکی، اغلب کنترل خود بر عملکرد مثانه و روده را از دست می‌دهند و دچار تشنج می‌شوند. علت بیماری مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد ناهنجاری در یک ژن یا ژن‌های دخیل در توسعه سیستم عصبی مرکزی باعث بروز این اختلال می‌شود.
سندرم رت
سندرم رت، اختلال عصبی پیشرونده نادری است که با ناتوانی شدید ذهنی، الگوهای رفتاری مشابه اوتیسم و اختلال در عملکرد حرکتی مشخص می‌شود. حدود 1 درصد از افراد مبتلا به سندرم رت به‌دلیل نقص ارثی مرتبط با جنسیت، دچار این بیماری شده‌اند. سندرم رت تقریباً همیشه دختران را تحت تأثیر قرار می‌دهد. البته این اختلال نسبتاً نادر است و از هر 15000 دختر در یک نفر دیده می‌شود. سندرم رت باعث ناتوانی‌های پیشرونده در رشد ذهنی و حرکتی می‌شود که شروع اولیه علائم آن معمولاً در دوران نوزادی، بین ماه‌های 6 تا 18 زندگی اتفاق میفتد. علائم این اختلال شامل حرکات اجباری دست، کاهش تون عضلانی، مشکل در راه رفتن، کاهش وزن بدن، عدم رشد سر با افزایش سن و افزایش سطح آمونیاک در خون (هیپرآمونمی) هستند. هیچ درمانی برای سندرم رت وجود ندارد. بااین‌حال، برخی از علائم را می‌توان ازطریق فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و تجویز داروهای کنترل اضطراب یا کاهش افسردگی درمان کرد.
اختلال نافذ رشد که به گونه‌ای دیگر مشخص نشده است (PDD-NOS)
اختلال نافذ رشد که به گونه‌ای دیگر مشخص نشده است (PDD-NOS)، اختلالی عصبی‌زیستی است که با اختلال در توانایی تعامل با دیگران و با ناهنجاری در الگوهای ارتباطی یا رفتاری و علایق مشخص می‌شود. این اختلال در پسران چهار برابر بیشتر از دختران دیده می‌شود. اما آمار دقیقی از این اختلال وجود ندارد. علائم این بیماری بعد از سه سالگی ظاهر می‌شوند و الگوی بروز علائم و رفتارهای نشان‌داده‌شده توسط کودکان مبتلا به این اختلال بسیار متفاوت هستند. در این بیماری اکثر کودکان در چند سال اول زندگی به‌طور طبیعی رشد می‌کنند و سپس با تأخیر غیرعادی در رشد توانایی‌های اجتماعی مواجه می‌شوند. معمولاً در این مرحله از رشد کودک است که سایر ویژگی‌های بیماری آشکار می‌شوند. این ویژگی‌ها شامل اجتناب از نگاه کردن، بی‌نظمی در گفتار، رفتارهای تکراری و وسواسی، و تأخیر در رشد مهارت‌های حرکتی می‌باشند. محققان احتمال می‌دهند نقص‌های ژنتیکی، منجر به بروز این اختلال می‌شوند. درمان این‌گونه اختلال نافذ رشد عمدتاً شامل رفتاردرمانی است، اما در برخی موارد از داروها برای تثبیت خلق‌وخو استفاده می‌شود.
علائم اختلالات نافذ رشد
علائم اختلالات نافذ رشد بسیار شبیه به اختلالات طیف اوتیستیک هستند. کودکان مبتلا به اختلالات فراگیر رشد می‌توانند طیف وسیعی از رفتارها و توانایی‌ها را داشته باشند. به‌عنوان مثال تأخیر در رشد ارتباطات اجتماعی و اختلال در گفتار و زبان از علائم افراد مبتلا به این اختلال می‌باشند. برخی دیگر از علائم در ادامه ذکر شده‌اند:
- اجتناب از تماس چشمی
- تأخیر در یادگیری و درک زبان
- مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
- تفاوت در نحوه بازی کودک با اسباب‌بازی‌ها یا اشیاء دیگر (مانند ردیف کردن یا مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها یا بازی کردن با آن‌ها هر بار به یک شکل)
- مشکل در تغییر یک روال
- حرکات تکراری بدن (مانند تکان دادن دست یا چرخیدن)
- علایق محدود
- واکنش غیرمعمول به نور، صدا، طعم، بو یا لمس
- علاقه به‌تنهایی
- تکرار کلمات یا عبارات
تشخیص اختلالات نافذ رشد
تشخیص این اختلال نیاز به نظارت بر مراحل رشد کودک دارد. متخصص اطفال یا روانپزشک اطفال اختلال فراگیر رشد را تشخیص می‌دهد.
در گذشته، اگر کودکی دارای برخی از علائم و نشانه‌های اوتیسم بود، اما معیارهای تشخیصی کامل را نداشت، به‌عنوان بیمار مبتلا به اختلال نافذ رشد در نظر گرفته می‌شد. امروزه تشخیص اوتیسم به همراه درجه‌بندی شدت آن انجام می‌شود.
کودک بر اساس بیماری و میزان حمایتی که در زندگی روزمره نیاز دارد، در سطوح 1، 2 یا 3 اوتیسم طبقه‌بندی می‌شود:
- کودکان مبتلا به اوتیسم که نیاز به حمایت دارند در سطح 1 قرار می‌گیرند.
- کودکان مبتلا به اوتیسم که نیاز به حمایت زیادی دارند در سطح 2 قرار می‌گیرند.
- کودکان مبتلا به اوتیسم که نیاز به حمایت بسیار زیادی دارند در سطح 3 قرار می‌گیرند.
درمان اختلالات نافذ رشد
هیچ درمانی برای اوتیسم وجود ندارد، اما بسیاری از گزینه‌های درمانی می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند. معمولاً مداخله زودهنگام باعث بهبود نتایج می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند کودکان مبتلا به اختلالات فراگیر رشد که در سنین پایین درمان می‌شوند، در مراحل بعدی رشد خود دیگر علائم اوتیسم را نشان نمی‌دهند. روش‌های درمانی زیادی برای اختلالات نافذ رشد وجود دارند که متناسب با نیازهای فردی هر کودک متغیر می‌باشند. این روش‌ها در ادامه توضیح داده شده‌اند:
رویکرد رفتاری
رویکردهای رفتاری بر تغییر رفتار مبتنی بر درک آنچه قبل و بعد از رفتار اتفاق میفتد، تمرکز می‌کنند. روش‌های درمانی رفتاری معمولاً از علم تحلیل رفتار کاربردی (ABA) استفاده می‌کنند. روش تحلیل رفتار کاربردی می‌تواند به افزایش رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای مضر کمک کند. این روش، از تقویت مثبت و دانش نحوه عملکرد رفتار برای آموزش مهارت‌ها و رفتارهای جدید استفاده می‌کند.
رویکرد رشدی
رویکردهای رشدی معمولاً با رویکردهای رفتاری ترکیب می‌شوند. رویکردهای رشدی شامل گفتاردرمانی، کاردرمانی، درمان یکپارچگی حسی و فیزیوتراپی هستند.
رویکرد آموزشی
این رویکرد در کلاس درس ارائه می‌شود. متداول‌ترین روش در این رویکرد، روش تیچ (TEACCH) است. این روش از ساختار، نشانه‌های بصری و روال برای کمک به بهبود یادگیری و ایجاد استقلال کودک استفاده می‌کند.
رویکرد روابط اجتماعی
رویکرد روابط اجتماعی بر بهبود مهارت‌های اجتماعی و ایجاد روابط عاطفی تمرکز دارد. نمونه‌هایی از این رویکرد شامل روش درمانی فلورتایم (رویکردی کودک‌محور برای درمان اوتیسم) و داستان‌های اجتماعی می‌باشند.
خدمات کلینیک توانبخشی رسش
کلینیک توانبخشی رسش با گروهی از متخصصان توانبخشی و آسیب‌شناسی به درمان بیماری‌ها و اختلالات عصبی می‌پردازد. اختلالات نافذ رشد گروهی از بیماری‌های عصبی هستند که درمان خاصی ندارند و روش‌های مختلفی مانند گفتاردرمانی، کاردرمانی، فیزیوتراپی و ... برای مدیریت و کاهش علائم این اختلالات استفاده می‌شوند. کلینیک رسش با برگزاری جلسات گفتاردرمانی و کاردرمانی به ارتقاء سلامت بیماران مبتلا به اختلالات نافذ رشد می‌پردازد. بنابراین در صورتی که فرزند شما مبتلا به این اختلالات است به ما مراجعه کنید و از خدمات مجموعه ما بهره‌مند شوید.
منابع:
