بیش فعالی درمان بیش فعالی در کودکان
درمان بیش فعالی در کودکان فرآیندی پیچیده است که نیاز به توجه دقیق به شرایط خاص هر کودک دارد. پس از تشخیص این اختلال، برنامه‌ای متناسب با نیازهای فردی کودک تنظیم می‌شود که می‌تواند شامل دارودرمانی، رفتاردرمانی، مشاوره، تغییرات سبک زندگی و سایر روش‌ها باشد. در بسیاری از موارد، یافتن ترکیب مناسب از درمان‌ها که مؤثر واقع شود، ممکن است زمان‌بر باشد. با این حال، مهم است که بدانید درمان‌های موجود می‌توانند به کاهش بسیاری از علائم کمک کنند و عملکرد کودک را در محیط‌های مختلف مانند خانه و مدرسه بهبود بخشند، اما این درمان‌ها قادر به رفع کامل اختلال بیش فعالی نخواهند بود. بنابراین، رویکردهای درمانی معمولاً به منظور مدیریت و کنترل علائم طراحی می‌شوند و به تدریج به کودک کمک می‌کنند تا مهارت‌های لازم برای مقابله با چالش‌های روزمره خود را کسب کند. در این مطلب به بررسی روش‌های مختلف درمان بیش فعالی در کودکان می‌پردازیم:
داروهای بیش فعالی برای کودکان
داروهای مورد استفاده برای درمان بیش فعالی شامل محرک‌ها، داروهای غیرمحرک و داروهای ضد افسردگی هستند. این داروها زمانی مؤثرتر هستند که با سایر روش‌های درمانی غیردارویی مانند رفتاردرمانی و خدمات آموزشی ترکیب شوند.
داروهای محرک
محرک‌ها رایج‌ترین داروهایی هستند که برای درمان بیش فعالی در کودکان و نوجوانان استفاده می‌شوند. این داروها سال‌هاست که مصرف می‌شوند و بیشترین شواهد علمی برای تأثیرگذاری آن‌ها در کمک به فرزند شما موجود هستند. مطالعات نشان می‌دهند مصرف دوز مناسب داروی محرک باعث کاهش علائم بیش فعالی در 80 درصد از کودکان می‌شود. به همین دلیل معمولاً پزشکان ابتدا این نوع دارو را امتحان می‌کنند، و می‌توان از آن‌ها برای درمان کودکان 6 ساله نیز استفاده کرد.
این داروها «محرک» نامیده می‌شوند چون باعث افزایش سطح مواد شیمیایی مغز، مانند دوپامین و نوراپی نفرین، می‌شوند. این انتقال‌دهنده‌های عصبی به کودک شما کمک می‌کنند تا توجه بیشتری داشته باشد، تمرکز کند و تکانه‌های خود را کنترل نماید. محرک‌های بیش فعالی شامل آمفتامین‌ها و متیل‌فنیدات‌ها هستند.
محرک‌ها به دو صورت موجودند: کوتاه‌اثر (رهاسازی فوری) و متوسط تا طولانی‌اثر (رهاسازی طولانی). محرک‌های کوتاه‌اثر معمولاً تا 4 ساعت اثر دارند، بنابراین ممکن است کودک شما نیاز به مصرف دارو 2 تا 3 بار در روز داشته باشد. با کاهش اثر دارو، توانایی تمرکز و خلق و خوی او ممکن است کاهش یابد. برای جلوگیری از این مشکل در طول روز، برخی والدین ترجیح می‌دهند که کودکشان داروی محرک طولانی‌اثر مصرف کند که معمولاً بین 6 تا 8 ساعت مؤثر است و گاهی اثر آن تا 16 ساعت نیز ادامه می‌یابد. برخی از کودکان فقط داروهای کوتاه‌اثر و برخی فقط داروهای طولانی‌اثر مصرف می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ترکیبی از هر دو نوع را مصرف می‌کنند.
کودکانی که مشکلات پزشکی خاصی دارند نباید از محرک‌ها استفاده کنند. برای مثال، محرک‌ها ممکن است برای کودکان مبتلا به بیماری‌های قلبی یا مشکلات خاص سلامت روان خطرناک باشند. پیش از تجویز دارو، پزشک باید از سابقه پزشکی و خانوادگی کودک مطلع شود. کودکانی که سابقه بیماری قلبی دارند، ممکن است نیاز به انجام آزمایش EKG برای اطمینان از عدم وجود مشکلات قلبی داشته باشند.
نمونه‌هایی از محرک‌های آمفتامین عبارت‌اند از:
- نسخه‌های کوتاه‌اثر. آمفتامین (Evekeo)، آمفتامین و دکستروآمفتامین (Adderall)، دکستروآمفتامین (Zenzedi)، متامفتامین (Desoxyn)
- نسخه‌های متوسط تا طولانی‌اثر. آمفتامین (Adzenys ER)، دکستروآمفتامین و آمفتامین (Adderall XR)، دکستروآمفتامین (Dexedrine)
نمونه‌هایی از محرک‌های متیل فنیدیت عبارت‌اند از:
- نسخه‌های کوتاه اثر. دکس متیل فنیدات (Focalin)، متیل فنیدات (Ritalin)
- نسخه‌های متوسط تا طولانی‌اثر. دکس متیل فنیدات (Focalin XR)، متیل فنیدات (Concerta ، Adhansia BR، Aptensio XR، Daytrana patch،)
اگر داروی تجویزی اولیه اثر نداشت، پزشک ممکن است دوز را افزایش دهد یا داروی دیگری را تجویز کند.
داروهای غیرمحرک
اگر کودک شما به داروهای محرک پاسخ نمی‌دهد،FDA انواع مختلفی از داروهای غیرمحرک را نیز تأیید کرده است. داروهای غیرمحرک مواد کنترل‌شده نیستند، بنابراین احتمال سوءمصرف آن‌ها نسبت به محرک‌ها کمتر است. این داروها ممکن است انتخاب اولیه برای کودکانی باشند که سابقه اختلال مصرف مواد دارند. در برخی موارد، پزشکان ممکن است درمان ترکیبی شامل یک داروی غیرمحرک و یک محرک را تجویز کنند.
داروهای غیرمحرک معمولاً دیرتر از محرک‌ها تأثیر می‌گذارند. ممکن است تغییرات رفتاری در فرزندتان را پس از 3 تا 4 هفته مصرف منظم مشاهده کنید. با این حال، اثرات هر دوز ممکن است تا 24 ساعت ادامه یابد. همچنین، مانند سایر داروهای بیش فعالی، دوز مناسب برای هر کودک متفاوت است و ممکن است مدتی طول بکشد تا پزشک دوز صحیح را پیدا کند.
چهار داروی غیرمحرک تأیید شده توسط FDA برای کودکان و نوجوانان عبارت‌اند از:
- اتوموکستین (Strattera)
- ویلوکسازین (Qelbree)
- کلونیدین ER (Kapvay)
- گوانفاسین ER (Intuniv)
اتوموکستین و ویلوکسازین در گروه داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب نوراپی‌نفرین (SNRIs) قرار دارند. این داروها با افزایش سطح نوراپی‌نفرین در مغز به کودک شما کمک می‌کنند تا توجه و تکانه‌های خود را کنترل کند، اگرچه ممکن است به اندازه محرک‌ها برای کاهش علائم بیش فعالی مؤثر نباشند. چون این داروها ضد افسردگی هستند، ممکن است برای کودکانی که اضطراب یا افسردگی دارند انتخاب خوبی باشند. حدود 30 درصد از کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز دچار اضطراب و 14 درصد دچار افسردگی هستند.
کلونیدین و گوانفاسین داروهای آرام‌بخش در گروه داروهای فشار خون بالا به نام آگونیست‌های آلفا-2 آدرنرژیک هستند. این داروها به کودک شما کمک می‌کنند تا بی‌حرکت بماند و تکانه‌ها و احساسات خود را کنترل کند، اما ممکن است در بهبود توجه و تمرکز بر وظایف مؤثر نباشند.
سایر داروها
اگرچه داروهای ضد افسردگی به‌طور خاص برای درمان بیش فعالی تأیید نشده‌اند (مگر دو SNRI که در بخش داروهای غیرمحرک ذکر شده‌اند)، اگر گزینه‌های دیگر مؤثر نباشند، پزشک ممکن است آن‌ها را به‌تنهایی یا همراه با محرک‌ها تجویز کند.
دو دسته از داروهای ضد افسردگی که ممکن است برای درمان بیش فعالی استفاده شوند عبارت‌اند از: مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین-دوپامین و داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای.
یکی از داروهای ضد افسردگی که معمولاً برای درمان بیش فعالی استفاده می‌شود، بوپروپیون (Wellbutrin) است. بوپروپیون با افزایش سطح نوراپی‌نفرین و دوپامین در مغز، به کودک شما کمک می‌کند تا بهتر تمرکز کند. این دارو ممکن است برای کودکانی که بیش فعالی و افسردگی یا اضطراب دارند مناسب باشد.
اگر داروهای دیگر مؤثر نبوده‌اند، پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی سه‌حلقه‌ای مانند دزیپرامین (Norpramin)، ایمی‌پرامین (Tofranil) یا نورتریپتیلین (Pamelor) را امتحان کند. این داروها گروه قدیمی‌تری از داروهای ضد افسردگی هستند که ممکن است عوارض جانبی بیشتری داشته باشند، به همین دلیل پزشکان معمولاً این داروها را پس از امتحان داروهای دیگر تجویز می‌کنند.
برخی داروهای ضد افسردگی که سطح سروتونین در مغز را افزایش می‌دهند (مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین یا SSRIs) برای درمان بیش فعالی آزمایش شده‌اند، اما به نظر نمی‌رسد که به علائم بیش فعالی کمک کنند. نمونه‌هایی از این داروها شامل اسیتالوپرام (Lexapro) و سرترالین (Zoloft) هستند. با این حال، اگر کودک شما اختلال نقص توجه و بیش فعالی و افسردگی یا اضطراب دارد، پزشک ممکن است یکی از این داروها را به‌همراه محرک برای کمک به علائم این بیماری تجویز کند.
رفتار درمانی
رفتار درمانی به کودک شما کمک می‌کند تا رفتارهای مثبت و مطلوب را یاد بگیرد و تقویت کند و در عین حال رفتارهای مشکل‌ساز و ناخواسته را کاهش دهد. در حالی که دارو ممکن است علائم بیش فعالی را کاهش دهد، رفتار درمانی نقش مهمی در بهبود عملکردهای فردی، خودمدیریتی و مهارت‌های زندگی دارد. این مهارت‌ها برای گذر از دوران کودکی به بزرگسالی ضروری هستند و می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، سوء مصرف مواد، شکست در روابط و مدرسه، و افکار خودکشی کمک کنند.
شروع رفتار درمانی بلافاصله پس از تشخیص بیش فعالی می‌تواند مفید باشد. این درمان شامل آموزش والدین در مدیریت رفتار، درمان رفتار با خود کودک، و مداخلات رفتاری در مدرسه است.
آکادمی اطفال آمریکا (AAP) بر اساس سن کودک، توصیه‌های زیر را برای رفتار درمانی ارائه می‌دهد:
- برای کودکان زیر 6 سال، آکادمی پیشنهاد می‌کند که والدین قبل از امتحان دارو، ابتدا آموزش مدیریت رفتار را شروع کنند. کودکان بسیار کوچک ممکن است نسبت به داروهای بیش فعالی حساس‌تر باشند و اثرات بلندمدت دارو در این گروه سنی به‌طور کامل مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. بنابراین، آموزش مدیریت رفتار به والدین کمک می‌کند تا مهارت‌ها و استراتژی‌هایی برای حمایت از فرزندشان در برخورد با مشکلات به‌دست آورند، که تحقیقات نشان داده‌اند مشابه اثر دارو است.
- برای کودکان بالای 6 سال و نوجوانان، آکادمی توصیه می‌کند که درمان ترکیبی شامل دارو، آموزش رفتار درمانی در محیط مدرسه، مداخلات همسالان برای اصلاح رفتار، آموزش مهارت‌های سازمانی و آموزش والدین برای مدیریت رفتار اجرا شود.
درمان‌های طبیعی برای بیش فعالی در کودکان
انتخاب شیوه زندگی سالم می‌تواند به شما و فرزندتان کمک کند تا علائم بیش فعالی را بهتر مدیریت کنید.
- تشویق به خواب با کیفیت. بسیاری از کودکان مبتلا به بیش فعالی با مشکلات خواب مواجه‌اند، که ممکن است به دلیل داروهای محرک باشد. برای کمک به بهبود خواب، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- تعیین و رعایت یک ساعت خواب منظم
- خاموش کردن تمام وسایل الکترونیکی (تلویزیون، بازی‌های ویدیویی، تلفن‌های همراه) حداقل یک ساعت قبل از خواب
- محدود کردن فعالیت بدنی قبل از خواب
- در صورت نیاز به آرامش بیشتر، استفاده از دستگاه نویز سفید یا پنکه برای کاهش سر و صدا
- رژیم غذایی سالم. به فرزندتان کمک کنید تا رژیم غذایی متعادل داشته باشد که شامل موارد زیر باشد:
- برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌ها هر 3 ساعت یک‌بار برای حفظ قند خون ثابت
- مصرف پروتئین‌های بدون چربی و کربوهیدرات‌های پیچیده در هر وعده غذایی
- بررسی سطح روی، آهن و منیزیم؛ افزایش سطح آهن ممکن است به کاهش علائم بیش فعالی در کودکان با کمبود آهن کمک کند.
- افزودن اسیدهای چرب امگا 3 به رژیم غذایی، که می‌تواند به کاهش بیش‌فعالی و بهبود تمرکز کمک کند. منابع خوب امگا 3 شامل ماهی‌های چرب مانند تن و سالمون هستند.
- فعالیت بدنی منظم. ورزش منظم به افزایش سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی دوپامین، نوراپی نفرین و سروتونین کمک می‌کند که تمرکز و توجه را بهبود می‌بخشد. فعالیت‌هایی مانند رقص، ژیمناستیک، هنرهای رزمی، اسکیت‌برد و ورزش‌های تیمی مناسب برای کودکان مبتلا به بیش فعالی هستند.
- بازی در فضای باز. تشویق به بازی در خارج از خانه به مدت حداقل 30 دقیقه در روز می‌تواند به کاهش علائم بیش فعالی کمک کند. مطالعات نشان داده‌اند که زمان گذراندن در طبیعت و فضای باز می‌تواند اثرات مثبت بر کودکان مبتلا به بیش فعالی داشته باشد.
- یوگا و مدیتیشن. انجام منظم یوگا یا مدیتیشن و تکنیک‌های آرامش‌بخشی می‌تواند به کودکان کمک کند تا آرام شوند و نظم و انضباط را بیاموزند، که ممکن است در مدیریت علائم بیش فعالی مؤثر باشد.
سایر درمان‌ها
FDA دو درمان مبتنی بر فناوری را به عنوان گزینه‌های غیردارویی برای کودکان تأیید کرده است.
- اولین درمان، دستگاه Monarch eTNS System است که برای کودکان 7 تا 12 ساله‌ای که از دارو استفاده نمی‌کنند، تأیید شده است. این دستگاه کوچک، به اندازه یک تلفن همراه، از پالس‌های الکتریکی ملایم برای تحریک الکترودهایی که به پیشانی متصل هستند، استفاده می‌کند. این پالس‌ها باعث افزایش فعالیت در بخش‌هایی از مغز می‌شوند که به کودک کمک می‌کند تا احساسات و رفتار خود را تنظیم کرده و تمرکز کند. این درمان به‌طور معمول در خانه و در حالی که کودک خواب است، انجام می‌شود و ممکن است تا 4 هفته طول بکشد تا اثرات کامل آن مشاهده شود.
- دستگاه دوم، EndeavorRx است که یک درمان دیجیتال مبتنی بر بازی که برای کودکان 8 تا 12 ساله مبتلا به بیش فعالی و مشکلات توجه است. این دستگاه از یک بازی ویدیویی استفاده می‌کند که با ارائه محرک‌های حسی و چالش‌های مهارت‌های حرکتی، به هدف قرار دادن نواحی مغز کمک می‌کند که توانایی تمرکز کودک را بهبود می‌بخشد.
نکاتی برای حمایت از درمان بیش فعالی کودک شما
کودکان مبتلا به بیش فعالی معمولاً در انتقال آموخته‌های خود از یک محیط به محیط دیگر دچار مشکل می‌شوند. به عنوان مثال، ممکن است در مدرسه قادر باشند طغیان‌های تکانشی خود را کنترل کنند، اما در خانه ممکن است با بی‌حوصلگی صحبت دیگران را قطع کنند.
برای تشویق تغییرات مثبت در تمام محیط‌ها، کودکان مبتلا به بیش فعالی نیاز به ثبات دارند. والدین این کودکان باید یاد بگیرند که چگونه تکنیک‌های رفتار درمانی را در خانه به کار ببرند. وقتی وظایف در الگوهای ثابت و مکان‌های پیش‌بینی‌شده انجام می‌شود، این کودکان راحت‌تر می‌توانند آن‌ها را انجام دهند؛ زیرا می‌دانند چه انتظاری باید داشته باشند و چه کاری باید انجام دهند.
- یک روال ثابت داشته باشید. تعیین زمان و مکان مشخص برای هر فعالیت به کودک کمک می‌کند تا انتظارات را درک کرده و به آن‌ها عمل کند. ایجاد آداب و رسوم ساده و قابل پیش‌بینی برای وعده‌های غذایی، تکالیف، بازی و خواب می‌تواند بسیار مفید باشد.
- از ساعت و تایمر استفاده کنید. ساعت‌هایی در سراسر خانه قرار دهید، به‌ویژه یک ساعت بزرگ در اتاق خواب فرزندتان. برای انجام کارهایی مانند تکالیف یا آماده شدن در صبح زمان کافی تعیین کنید تا از اضطراب کودک کاسته شود.
- برنامه زمانی فرزندتان را ساده کنید. بهتر است از فعالیت‌های زیاد بعد از مدرسه خودداری کنید، چرا که کودک مبتلا به بیش فعالی ممکن است به راحتی حواسش پرت شود و با پر بودن برنامه، دچار خستگی و اضطراب شود.
- یک مکان آرام ایجاد کنید. به فرزندتان فضایی خصوصی و آرام برای استراحت اختصاص دهید. این مکان می‌تواند اتاق خواب یا ایوان باشد، اما باید جایی باشد که کودک بتواند به دور از سر و صدا و مزاحمت استراحت کند.
- مثال زدن برای سازماندهی. خانه را به شکلی سازمان‌یافته مرتب کنید و به فرزندتان نشان دهید که هر چیزی باید در جای خود قرار گیرد. تلاش برای ایجاد نظم و سازمان در خانه به کودک کمک می‌کند تا در این زمینه الگو بگیرد و بهتر عمل کند.
جمع‌بندی
درمان بیش فعالی در کودکان نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است که شامل دارو درمانی، رفتار درمانی، تغییرات سبک زندگی و حمایت خانواده می‌شود. داروها می‌توانند به کنترل علائم اصلی بیش فعالی کمک کنند، اما درمان کامل نیستند. رفتار درمانی و مشاوره به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و خودمدیریتی را بیاموزند. همچنین، تغییرات در سبک زندگی مانند خواب منظم، تغذیه سالم و ورزش می‌تواند به بهبود توجه و کاهش علائم بیش فعالی کمک کند. این درمان‌ها به همراه پیگیری مستمر و همکاری والدین و مربیان، می‌تواند به کودکان مبتلا به بیش فعالی کمک کنند تا علائم را کنترل کرده و عملکرد روزانه بهتری داشته باشند.
منابع
