اختلالات حرکتی کار درمانی تاخیر حرکتی - نحوه درمان و تاثیر آن بر کودکان
تأخیر حرکتی اختلالی رشدی است که پروسه رشد حرکتی کودک را دچار مشکل می‌کند. تأخیر حرکتی منجر به مشکلات زیادی در هماهنگی حرکتی در آینده میشود. این بیماری توانایی کودک برای انجام فعالیت‌های روزمره را با مشکل مواجه می‌کند. یکی از روش‌های درمانی این بیماری، کاردرمانی است. در این مطلب به بررسی کار درمانی تأخیر حرکتی می‌پردازیم.
تأخیر حرکتی چیست؟
تأخیر حرکتی نوعی اختلال رشدی است که باعث میشود کودکان کم سن و سال نسبت به همسالان خود دارای کم‌توانی یا ناتوانی‌های حرکتی باشند. درواقع پروسه رشد کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی کندتر از سایر کودکان است. پروسه رشد حرکتی به چند مرحله تقسیم شده است که کودک باید در سن خاصی به هر کدام از این مراحل دست پیدا کند. چنانچه کودک نتواند در زمان مناسب به مهارت موردنیاز برسد، مبتلا به اختلال تأخیر حرکتی شده است.
انواع مهارت‌های حرکتی
مهارت‌های حرکتی به دو دسته مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف طبقه‌بندی می‌شوند. در مهارت‌های حرکتی درشت، کودک از بازوها، پاها و تنه استفاده کرده و در مهارت‌های حرکتی ظریف از انگشتان برای انجام حرکات کوچک مانند نگه داشتن مداد استفاده می‌کند. در ادامه به توصیف انواع مهارت‌های حرکتی می‌پردازیم:
• مهارت‌های حرکتی ظریف: مهارت‌های حرکتی ظریف شامل توانایی نگه داشتن و استفاده از اشیاء با استفاده از کوچک‌ترین عضلات بدن مانند عضلات دست و مچ هستند. این حرکات برای اکثر افراد به‌قدری طبیعی هستند که معمولاً نادیده گرفته می‌شوند. مهارت‌های حرکتی ظریف به هماهنگی دست و چشم و همچنین کنترل عصب و ماهیچه نیاز دارند. کودکان برای انجام کارهایی مانند رنگ‌آمیزی، برداشتن اسباب‌بازی‌ها، بستن دکمه لباس، تایپ کردن، غذا خوردن و استفاده از قیچی به مهارت‌های حرکتی ظریف نیاز دارند.
• مهارت‌های حرکتی درشت: مهارت‌های حرکتی درشت توانایی‌هایی هستند که به‌صورت عمومی کل بدن را درگیر می‌کنند و برای انجام دادن آنها از ماهیچه‌های بزرگ بدن که ثبات دهنده هستند، استفاده میشود. این مهارت‌ها پایه‌ای برای مهارت‌های حرکتی ظریف هستند. چند نمونه از مهارت‌های حرکتی درشت شامل توانایی ایستادن، زانو زدن، دویدن و دوچرخه‌سواری هستند. ایجاد اختلال در این مهارت‌ها سبب اختلال تأخیر حرکتی میشود.
انواع تأخیر حرکتی
تأخیر حرکتی در کودکان بسته به میزان شدت و ضعف آن به دو دسته خفیف و شدید تقسیم‌بندی میشود که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم:
• تأخیر حرکتی خفیف: تأخیر حرکتی خفیف زمانی رخ می‌دهد که کودک قادر به استفاده از دست و انگشتان خود برای نگه داشتن و استفاده از وسایل در سن مورد انتظار نباشد. مهارت‌های حرکتی ظریف به هماهنگی چشم و دست، توانایی دیدن و پاسخ دادن با حرکات مناسب دست‌ها و انگشتان نیاز دارند. توانایی گفتار نیز از مهارت‌های حرکتی ظریف استفاده می‌کند؛ زیرا عضلات لب، زبان و صورت باید برای ایجاد اشکال مختلف هماهنگ شوند تا کودک بتواند صحبت کند.
• تأخیر حرکتی شدید: شدت این نوع تأخیر حرکتی به‌نحوی است که می‌توان آن را در گروه مشکلات فلج مغزی جای داد. علائم این نوع تأخیر حرکتی معمولاً در روش‌های تشخیصی و آزمایشات مختلف مشخص می‌شوند. کودکانی که مبتلا به تأخیر حرکتی شدید هستند حتماً برای درمان باید به متخصص مراجعه کنند. عدم مراجعه به‌موقع منجر به مشکلات جسمانی شدید میشود.
چه چیزی باعث تأخیر حرکتی میشود؟
برخی از کودکان دیرتر از سایرین به نقاط عطف رشد حرکتی می‌رسند و هیچ علت مشخصی برای این مسئله وجود ندارد. اما اگر تأخیر حرکتی مربوط به بیماری خاصی باشد، به‌دلیل یکی از موارد زیر اتفاق افتاده است:
• زایمان زودرس که منجر به کندی رشد عضلات میشود
• علل ژنتیکی (مانند سندرم داون)
• اختلالات عصبی و عضلانی (مانند دیستروفی عضلانی (دسته‌ای از بیماری‌های عضلانی که در اثر جهش ژنتیکی در انسان ایجاد می‌شوند) یا فلج مغزی)
• اختلالات رشدی مانند اوتیسم
• علل هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید
حتما بخوانید: کار درمانی دیستروفی عضلانی دوشن
کاردرمانگر چگونه می‌تواند به تأخیر حرکتی کمک کند؟
کاردرمانگر مهارت‌هایی را که تحت تأثیر تأخیر حرکتی هستند، بهبود می‌دهد. در اینجا برخی از راه‌هایی که کاردرمانگر برای درمان تأخیر حرکتی استفاده می‌کند، ذکر شده‌اند:
• مهارت‌های خودمراقبتی مانند بهداشت، تغذیه، لباس پوشیدن و ... را به کودکان می‌آموزد.
• مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت کودک را بهبود می‌دهد.
• مهارت‌های اجتماعی کودک را ارتقاء می‌دهد.
• مهارت‌های یادگیری کودک در طول تحصیل را افزایش می‌دهد.
• اعتمادبه‌نفس کودک را افزایش می‌دهد.
• استقلال کودک را ارتقاء می‌دهد.
• تمریناتی پیشنهاد می‌دهد که به افزایش تون عضلانی و قدرت عضلانی کودک کمک می‌کنند.
• آموزش‌هایی درجهت برنامه‌ریزی و ایده‌پردازی ارائه می‌کند.
• آموزش‌هایی به خانواده ارائه می‌کند تا به تداوم مراقبت از کودک بپردازند.
• توانایی کودک را برای رقابت با همسالان خود افزایش می‌دهد.
• درصورت نیاز تغییراتی در محیط زندگی کودک ایجاد می‌کند.
مزایای کار درمانی
کار درمانی روشی ارزشمند برای کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی است. این روش درمانی مهارت‌های لازم برای شرکت در فعالیت‌های روزانه مانند خودمراقبتی، تعامل با دیگران، مشارکت در فعالیت‌های گروهی و ... را توسعه می‌دهد. همچنین کودکان را تشویق می‌کند تا در فعالیت‌های مختلف مشارکت فعال داشته باشند. مشارکت کودکان باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس آنها میشود.
ممکن است فرزند شما در رسیدن به برخی نقاط عطف، چه ازنظر فیزیکی و چه ازنظر شناختی، مشکل داشته باشد. کاردرمانگر متخصصی آموزش‌دیده است که می‌تواند زمینه‌های مختلف را ارزیابی کند و با توجه به شرایط کودک برنامه‌ای پیشنهاد دهد. این برنامه می‌تواند شامل تمرین‌هایی برای بهبود تعادل و هماهنگی، بازی‌هایی برای حمایت از مهارت‌های حرکتی ظریف یا فعالیت‌های متمرکز بر تعاملات اجتماعی باشد که باعث بهبود کیفیت زندگی کودک می‌شوند.
برنامه‌های درمانی ارائه‌شده توسط کاردرمانگر معمولاً مبتنی بر بازی هستند. این برنامه‌ها باعث می‌شوند کودک بر روی آموزش تمرکز کند و از یادگیری لذت ببرد. آنها همچنین اغلب بر توسعه مهارت‌های زندگی مانند استقلال و حل مسئله تمرکز می‌کنند.
هدف کار درمانی
هدف اصلی کاردرمانی تأخیر حرکتی، افزایش استقلال کودک برای انجام فعالیت‌هایی ازجمله ایستادن، راه رفتن، غذا خوردن و ... است. کار درمانی علاوه بر تقویت مهارت‌های حرکتی کودک، به جلوگیری از تشدید مشکلات حرکتی کمک می‌کند.
کاردرمانگر در ابتدا شرایط کودک و میزان توانایی او را بررسی می‌کند. سپس برنامه‌ای درمانی متناسب با شرایط او پیشنهاد می‌دهد. در ادامه اهداف کاردرمانی ذکر شده‌اند:
• دستیابی به نقاط عطف رشدی
• رسیدن به حداکثر توانایی حرکتی
• توسعه¬ی الگوهای حرکتی نرمال
• افزایش قدرت عضلانی
• بهبود تعادل و هماهنگی حرکتی
• افزایش استقلال در فعالیت‌های روزمره زندگی
روش‌های کار درمانی کودکان مبتلا به تأخیر حرکتی
یکی از روش‌های درمان تأخیر حرکتی، کار درمانی است. در طی فرایند کار درمانی، فرد متخصص بسته به شرایط کودک تمریناتی را برای او در نظر می‌گیرد که باید به‌صورت مدون و برنامه‌ریزی‌شده، انجام شوند. متخصصان در طول مدت کار درمانی به ارزیابی مشکلات می‌پردازند تا بتوانند هرچه سریع‌تر آنها را درمان کنند. در ادامه به توضیح روش‌های درمانی مختلفی که در کار درمانی تأخیر حرکتی مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌پردازیم:
• روش تصویرسازی ذهنی: در روش تصویرسازی ذهنی، کودک مبتلا به تأخیر حرکتی ابتدا به مشاهده دقیق تمام مراحل فعالیتی خاص می‌پردازد. سپس فعالیت را در ذهن مرور کرده و تصور می‌کند. درواقع تصویرسازی ذهنی باعث میشود فعالیت را به‌صورت ذهنی یاد بگیرد. تکرار روزانه این عمل به افزایش سرعت یادگیری کودک کمک می‌کند.
• روش درکی‌حرکتی: این روش منجر به افزایش هماهنگی عضلانی کودک مبتلا به تأخیر حرکتی میشود. تمرینات درکی‌حرکتی در کودکان، موجب بهبود مهارت‌های هماهنگی حرکتی و هماهنگی چشم و دست می‌شوند.
• روش یکپارچگی حسی: این روش جهت یکپارچگی‌سازی حواس انجام میشود و موجب بهبود مهارت‌های حرکتی کودک میشود.
• روش شناخت نسبت به اجرای کارهای روزمره: در این روش کودک نسبت به فعالیت‌های روزمره زندگی نظیر نحوه نظافت، بهداشت، غذا خوردن، لباس پوشیدن و ... شناخت پیدا می‌کند.
• روش تقسیم‌بندی فعالیت: آموزش تمام مراحل فعالیتی خاص به کودک مبتلا به اختلال هماهنگی عضلانی بسیار دشوار و زمان‌گیر است. در این روش می‌توانید فعالیت موردنظر را به بخش‌های مختلف تقسیم کنید و با انجام و تکرار این بخش‌ها، مهارت کودک را افزایش دهید. درنهایت پس از یادگیری قسمت‌های مختلف به‌صورت جداگانه، می‌توانید فعالیت را به‌صورت یکپارچه آموزش دهید.
مهم‌ترین روشی که در این بخش ارائه شده است، رویکرد درکی‌حرکتی است؛ زیرا این رویکرد باعث افزایش هماهنگی عضلانی در تمام قسمت‌های بدن میشود. همچنین در بهبود و پیشرفت عملکرد تمام اعضای بدن نظیر مغز و نخاع، تمام گیرنده‌های حسی، اعصاب محیطی و عضلات مؤثر است. به‌علاوه کودک نیز در تمام زمینه‌ها و مهارت‌های دیداری، هماهنگی عضلانی، توجه و تمرکز، مهارت‌های تحصیلی، شغلی و غیره پیشرفت می‌کند.
حتما بخوانید: کار درمانی کودک فلج مغزی
کار درمانی تأخیر حرکتی در کلینیک توانبخشی رسش
تأخیر حرکتی، اختلالی است که در آن فرد به‌طور غیرطبیعی و ملموس رشد کندتری نسبت به همسالان خود دارد. این اختلال یکی از مشکلاتی است که در کودکان دیده میشود. تأخیر حرکتی باعث میشود کودک توانایی انجام فعالیت‌های روزمره را نداشته باشد. یکی از روش‌های درمانی این بیماری، کاردرمانی است. کلینیک توانبخشی رسش با تشکیل جلسات کار درمانی تأخیر حرکتی به خدمت‌رسانی به کودکان مبتلا به این بیماری می‌پردازد. کاردرمانگران دلسوز این مرکز در ابتدا شدت بیماری، شرایط کودک و مهارت‌های او را بررسی می‌کنند. سپس بر اساس فاکتورهای بررسی‌شده، برنامه‌ای درمانی پیشنهاد می‌دهند. برنامه پیشنهاد‌شده به درمان کودک و جلوگیری از مشکلات بعدی در آینده کمک می‌کند. بنابراین اگر کودک شما مبتلا به تأخیر حرکتی است، به مجموعه ما مراجعه کنید و از خدمات کادر باتجربه ما بهره‌مند شوید.
منابع
otforkids.co.uk
1specialplace.com
