اختلالات حرکتی بیماری دمیلینه چیست و چرا دمیلیناسیون اتفاق میفتند؟
دمیلیناسیون به آسیب به میلین اطراف اعصاب اشاره دارد. میلین بسیاری از اعصاب بدن را می‌پوشاند، اما میتواند به‌دلیل التهاب ناشی از عفونت‌های ویروسی، بیماری‌های خودایمنی و علل دیگر آسیب ببیند.
اعصاب، پیام‌ها را از هر قسمت بدن شما ارسال و دریافت کرده و آنها را در مغز پردازش می‌کنند. آنها به شما اجازه می‌دهند:
- صحبت کنید
- ببینید
- احساس کنید
- فکر کنید
میلین، بافتی از جنس چربی است که اعصاب را می‌پوشاند و به محافظت از آنها و کمک به عملکرد صحیحشان کمک می‌کند. هنگامی که میلین فرسوده می‌شود یا آسیب می‌بیند، اعصاب تخریب شده و مشکلاتی در مغز و بدن ایجاد می‌شوند.
آسیب به میلین اطراف اعصاب، دمیلیناسیون نامیده می‌شود. دمیلیناسیون میتواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند موارد زیر شود:
- بی‌حسی
- ضعف
- تغییرات بینایی
- تغییرات شناختی
- تغییرات رفتاری
- مشکلات حرکتی
میلین چه کاری انجام می‌دهد؟
میلین قسمت‌هایی از اعصاب شما را احاطه کرده و از آنها محافظت و پشتیبانی می‌کند.
اعصاب
اعصاب از نورون‌ها و نورون‌ها از قسمت‌های زیر تشکیل شده‌اند:
- بدنه سلولی
- دندریت‌ها
- آکسون
آکسون، پیام‌ها را از نورونی به نورون دیگر ارسال کرده و نورون‌ها را به سلول‌های دیگر، مانند سلول‌های عضلانی، متصل می‌کند.
برخی از آکسون‌ها بسیار کوتاه هستند، درحالی‌که برخی دیگر 3 فوت طول دارند. آکسون‌ها با میلین پوشیده شده‌اند. میلین از آکسون‌ها محافظت کرده و به حمل سریع پیام‌های آکسون کمک می‌کند.
میلین
میلین از لایه‌های غشایی ساخته شده است و آکسون را می‌پوشاند. این ساختار شبیه به سیم برق با پوششی برای محافظت از فلز زیرین است.
میلین به سیگنال عصبی اجازه می‌دهد سریع‌تر حرکت کنند. در نورون‌های بدون میلین، سیگنال‌ها می‌توانند در امتداد اعصاب با سرعت حدود 0.5 تا 10 متر در ثانیه حرکت کنند، درحالی‌که در نورون‌های میلین‌دار، سیگنال‌ها سرعتی حدود 150 متر در ثانیه دارند.
برخی از بیماری‌ها می‌توانند به میلین آسیب برسانند. دمیلیناسیون، سرعت پیام‌های ارسال‌شده در امتداد آکسون‌ها را کاهش می‌دهد و باعث تخریب آکسون می‌شود.
انواع بیماری‌های دمیلینه
بیماری‌های دمیلینه رایج که سیستم عصبی مرکزی شما (مغز و نخاع) را تحت تأثیر قرار می‌دهند عبارت‌اند از:
- مولتیپل اسکلروزیس (MS): بیماری خودایمنی ناتوان‌کننده مغز و نخاع
- اختلال طیف نورومیلیت اپتیکا (NMOSD): بیماری خودایمنی نادری که به نخاع و اعصاب بینایی آسیب می‌رساند.
- میلیت عرضی (TM): اختلال ناشی از التهاب طناب نخاعی
- انسفالومیلیت حاد منتشر (ADEM): اختلال عصبی نادر و ملتهب‌کننده مغز و نخاع
- لکوانسفالوپاتی چند کانونی پیشرونده (PML): عفونت مغزی نادر ناشی از ویروس
- میلینولیز مرکزی پونتین (سندرم دمیلیناسیون اسمزی): اختلالی عصبی که با آسیب به غلاف میلین سلول‌های عصبی در ناحیه پونز ساقه مغز مشخص می‌شود.
بیماری‌های دمیلینه رایج که سیستم عصبی محیطی شما (اعصاب خارج از مغز و نخاع) را تحت تأثیر قرار می‌دهند عبارت‌اند از:
- سندرم گیلن-باره (GBS)
- بیماری شارکو-ماری-توث (CMT)
- پلی‌نوروپاتی دمیلینیزاسیون التهابی مزمن (CIDP)
علائم بیماری دمیلینه چیست؟
علائم و نشانه‌های بیماری‌های دمیلینه بسته به نوع آن متفاوت هستند. علائم رایج بیماری دمیلینه سیستم عصبی مرکزی شامل موارد زیر هستند:
- تغییرات بینایی، ازجمله تاری دید، اختلال در دیدن رنگ‌ها، درد هنگام حرکت چشم یا دوبینی
- گزگز یا بی‌حسی در قسمت‌های مختلف بدن
- احساس فشردگی در اطراف قفسه سینه یا شکم
- خستگی
- مشکلات مثانه یا روده، ازجمله مشکل هنگام تلاش برای ادرار کردن
- گزگز الکتریکی یا شوک‌هایی که هنگام خم کردن گردن به جلو، در پشت، بازوها یا پاها احساس می‌شوند
- مشکل در راه رفتن
- ضعف یا سفتی عضلانی
ممکن است علائم بیماری، فقط قسمتی از بدن شما یا بسیاری از قسمت‌ها را به‌طور همزمان تحت تأثیر قرار دهند. شدت علائم میتواند نوسان داشته باشد و ممکن است قبل از بهبودی، بدتر شود.
چه چیزی باعث بیماری دمیلینه می‌شود؟
تخریب میلین و سلول‌های سازنده میلین باعث بیماری‌های دمیلینه می‌شود. آسیب به میلین و سلول‌های شما زمانی اتفاق میفتد که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به میلین سالم حمله می‌کند. سیستم ایمنی از بدن در مقابل عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها محافظت می‌کند. گاهی‌اوقات، سیستم ایمنی بدن دستورالعمل‌های صحیح را دریافت نمی‌کند و سلول‌های میلین را با سلول‌های عوامل بیماری‌زا اشتباه می‌گیرد. این اتفاق باعث التهاب و علائم بیماری‌های دمیلینه می‌شود.
بیماری دمیلینه میتواند به‌دلیل عوامل متعددی رخ دهد که شامل موارد زیر هستند:
- عفونت ویروسی یا باکتریایی
- استعداد ژنتیکی (تغییرات در DNA) که شما را مستعد ابتلا به اختلالی خودایمنی می‌کند.
- سایر بیماری‌ها و مشکلات مانند کمبود ویتامین
بیماری دمیلینه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک علائم شما را در طول معاینه فیزیکی بررسی می‌کند. او همچنین سابقه پزشکیتان را مرور می‌کند تا اطلاعات بیشتری کسب کند. اگر پزشک به بیماری دمیلینه مشکوک شود، شما را به متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد. او نیز برای تشخیص بیماری، معاینه و آزمایش عصبی انجام می‌دهد.
تحقیقات نشان می‌دهند هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص دمیلیناسیون وجود ندارد. بااین‌حال پزشکان از یک یا چند آزمایش زیر برای رد بیماری‌های مشابه و تشخیص صحیح استفاده می‌کنند:
- اسکن MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
- پونکسیون کمری (کشیدن مایع نخاعی)
- توموگرافی انسجام نوری (OCT)
- الکترومیوگرافی (EMG)
- آزمایش خون
- آزمایش پتانسیل برانگیخته
بیماری دمیلینه چگونه درمان می‌شود؟
درمان بیماری دمیلینه بسته به نوع بیماری متفاوت است. پزشک از نزدیک با شما همکاری خواهد کرد تا علائم را مدیریت کند و در برخی موارد، مسیر یا پیشرفت بیماری را در بدن شما تغییر دهد. درمان میتواند شامل موارد زیر باشد:
- مصرف داروها
- فیزیوتراپی یا کاردرمانی
پزشک علائم و نوع برنامه درمانی مناسب برای وضعیتتان را ارزیابی می‌کند و درنهایت درخصوص روش درمانی توضیحاتی ارائه می‌دهد. به یاد داشته باشید حتماً قبل از شروع درمان، درمورد عوارض جانبی روش درمانی و آنچه در انتظار شما است، سؤال کنید.
اگر پس از شروع درمان علائم جدید مشاهده کردید یا علائم قبلی بدتر شدند، به پزشک خود اطلاع دهید. هر چه زودتر درمان را شروع کنید، تأثیرگذاری آن بیشتر است.
کاردرمانی بیماری دمیلینه
کاردرمانی با کمک روش‌های زیر به درمان بیماران مبتلا به بیماری‌های دمیلینه کمک می‌کند:
کمک به فعالیت‌های روزمره
یکی از اهداف اصلی کاردرمانی، کمک به بیمار برای داشتن زندگی مستقل‌تر است. بیماری‌های دمیلینه باعث می‌شوند حتی فعالیت‌های معمول هم برای بیمار چالش‌برانگیز باشند.
کاردرمانگر ابزارهای مورد نیاز برای انجام کارآمدتر وظایف روزمره شامل موارد زیر را برای بیمار فراهم می‌کند:
- دوش گرفتن
- استفاده از توالت
- کار کردن
- مصرف داروها
- رانندگی
- نظافت
- لباس پوشیدن
- آراستگی
- تهیه غذا
- نظافت
- شستن لباس‌ها
- پرداختن به سرگرمی‌ها
این ابزارها در هنگام خستگی بیمار و تأثیر علائم بر حافظه، تمرکز و سازماندهی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند.
حفظ انرژی
حفظ انرژی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زندگی بیماران مبتلا به بیماری‌های دمیلینه است. فشار آوردن به خود یا خستگی جسمی میتواند ناتوان‌کننده باشد و باعث تشدید علائم شود.
کاردرمانگر میتواند به بیمار کمک کند تا یاد بگیرد از انرژی و توانایی‌های خود به روش‌های مفید استفاده کند. او همچنین میتواند به ابزارها و تکنیک‌های ساده‌کننده وظایف را معرفی کند.
نصب وسایل تطبیقی در محل کار، مدرسه و خانه
یکی از مهم‌ترین وظایف کاردرمانگر، ارزیابی نحوه تعامل بیمار با محیط‌های کاری، مدرسه و خانه است. او درنهایت راه‌هایی برای بهبود این تعاملات بر اساس نیازهای شخصی بیمار شناسایی می‌کند.
در اینجا چند نمونه از وسایل تطبیقی و کمکی مفید آورده شده‌اند:
- ویلچر، عصا و واکر
- تجهیزات حمام، مانند میله‌های نگهدارنده، برای کمک به جلوگیری از سقوط
- دستگاه‌هایی که ایمنی و راحتی رانندگی را بهبود می‌بخشند
- ظروف وزن‌دار برای مقابله با لرزش
- ابزار برداشتن اشیاء از روی زمین
- وسایل کمکی برای خواندن و نوشتن، مانند دستگیره‌های مداد
- دربازکن‌ها
- وسایل کمک بصری، مانند ذره‌بین
- نرم‌افزارهای رایانه‌ای
بهبود قدرت و هماهنگی
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری‌های دمیلینه قدرت یا هماهنگی دستان خود را از دست می‌دهند. بنابراین حتی ساده‌ترین کارها، مانند بستن دکمه پیراهن، برای آنها دشوار می‌شود. کاردرمانگر میتواند تمرین‌هایی برای بهبود قدرت و دامنه حرکتی دستان بیمار آموزش دهد.
توانبخشی شناختی
کاردرمانگر میتواند بیمار را ازنظر مشکلات حافظه، تمرکز یا حل مسئله ارزیابی کرده و سپس راه‌هایی برای جبران این مشکلات پیدا کند.
او ممکن است آموزش شناختی رایانه‌ای را توصیه کنند یا به بیمار استفاده از برنامه‌های تلفن هوشمند را برای کمک به یادآوری رویدادهای مهم یا مدیریت امور مالی خود آموزش دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر علائم زیر را تجربه کردید، با پزشک خود تماس بگیرید:
- تغییرات بینایی
- گزگز یا بی‌حسی
- خستگی
- مشکلات مثانه یا روده
- مشکل در راه رفتن
- عضلات سفت یا ضعیف
چه سؤالاتی باید از پزشک خود بپرسم؟
- به کدام نوع از بیماری‌های دمیلینه مبتلا شده‌ام؟
- آیا این بیماری بدتر می‌شود (پیشرفت می‌کند)؟
- چه نوع درمانی را توصیه می‌کنید؟
- آیا درمان پیشنهادی شما عوارض جانبی دارد؟
جمع‌بندی
میلین بخش مهمی از بدن شما است که از سلول‌های عصبی محافظت کرده و عملکرد آنها را به‌طور مطلوب حفظ می‌کند. آسیب به این ناحیه میتواند شما را آسیب‌پذیر کند و علائمی مانند درد، ناتوانی در حرکت یا مشکل در تفکر واضح ایجاد کند. پزشک میتواند بیماری شما را تشخیص داده و درمان مناسب را پیشنهاد دهد. بیماری‌های دمیلینه درمانی ندارند، بنابراین باید علائم بیماری را در طول زندگی با کمک تیم مراقبتی خود مدیریت کنید. اگر درمورد بیماری خود یا گزینه‌های درمانی سؤالی دارید یا علائم جدیدی را تجربه کردید، حتماً با پزشک تماس بگیرید.
منابع
