فلج مغزی علائم فلج مغزی در نوزادان
فلج مغزی مشکلی در عملکرد عضلات نوزاد است که به‌خاطر آسیب مغزی یا رشد غیرطبیعی مغز اتفاق میفتد. این اختلال در دوران بارداری، حین زایمان و پس از تولد ایجاد می‌شود و موجب تأخیر در رشد نوزاد می‌شود. تشخیص زودهنگام این اختلال از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا به درمان هر چه سریع‌تر آن کمک می‌کند. در این مطلب به بررسی علائم فلج مغزی در نوزادان می‌پردازیم.
فلج مغزی در نوزادان
فلج مغزی (CP) نوعی اختلال حرکتی است که می‌تواند درنتیجه آسیب مغزی یا ناهنجاری ایجاد شود. در بسیاری از موارد، این اختلال ناشی از آسیب هنگام تولد است. درواقع نوزاد قبل، حین یا بعد از تولد به‌خاطر عارضه یا خطای پزشکی مبتلا به فلج مغزی می‌شود.
فلج مغزی معمولاً در نوزادان و کودکان نوپا بین 18 تا 24 ماهگی تشخیص داده می‌شود اما علائم و نشانه‌ها ممکن است خیلی زودتر ظاهر شوند. درواقع، تحقیقات اخیر نشان می‌دهند اگر پزشکان بدانند چه ویژگی‌های بالینی و نتایج آزمایشی را باید جستجو کنند، اغلب می‌توانند قبل از شش ماهگی نوزاد، فلج مغزی را تشخیص دهند.
سن تشخیص بسته به شدت ناتوانی (موارد شدیدتر معمولاً زودتر تشخیص داده می‌شوند) و نوع فرعی فلج مغزی (اسپاستیک، آتتوئید/دیس کینتیک یا آتاکسیک) متفاوت است. ازآنجایی‌که علائم و نشانه‌های فلج مغزی با بالغ شدن سیستم عصبی کودک تکامل می‌یابند، تشخیص ممکن است نیاز به چندین بار مراجعه به پزشک برای معاینات مکرر داشته باشد.
نظارت دقیق به‌ویژه برای نوزادانی که دچار آسیب هنگام تولد مانند خفگی هنگام تولد یا آنسفالوپاتی هیپوکسیک-ایسکمیک (HIE) (آسیب مغزی ناشی از محرومیت اکسیژن در مغز حین زایمان) شده‌اند، مهم است؛ زیرا آنها در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فلج مغزی هستند.
علائم و نشانه‌های اولیه فلج مغزی
اغلب، والدین یا پزشکان اولین بار زمانی که متوجه تأخیر رشد کودک می‌شوند، به ابتلای او به فلج مغزی شک می‌کنند. این بدان معناست که کودک به نقاط عطف کلیدی مانند غلت زدن، خزیدن، نشستن، راه رفتن یا صحبت کردن همزمان با همسالان خود نمی‌رسد.
هنگام تشخیص فلج مغزی، متخصصان به بررسی علائم و نشانه‌هایی مانند تون ماهیچه‌ای غیرعادی، وضعیت غیرعادی، رفلکس‌های مداوم نوزاد و ... می‌پردازند. آنها همچنین ممکن است آزمایش‌های اضافی مانند اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، الکتروانسفالوگرام (EEGs) و آزمایش‌های ژنتیکی را نیز انجام دهند.
در بسیاری از موارد، والدین درواقع علائم و نشانه‌های فلج مغزی را قبل از متخصصان پزشکی متوجه می‌شوند. با این وجود، پزشکان باید معاینات منظم و مناسب همه نوزادان و کودکان خردسال را انجام دهند.
علائم و نشانه‌های عمومی در نوزادان و کودکان خردسال
در هر مرحله از رشد و تکامل کودک، علائم و نشانه‌های زیر ممکن است نشان‌دهنده فلج مغزی باشند (اما باز هم پزشک باید بیماری را تأیید کند):
- هماهنگی ضعیف
- مشکل در صحبت کردن یا درک زبان
- حفظ رفلکس‌های اولیه
- ناهنجاری‌ها و انقباضات مفاصل و استخوان (ماهیچه‌ها و مفاصل ثابت و سفت)
- حلقه کردن دست به‌صورت مشت
- مشکلات بافت نرم مانند کاهش توده عضلانی
- افزایش رفلکس و کلونوس (یک سری انقباضات سریع، غیرارادی، ریتمیک، عضلانی و شل شدن بازو یا پا)
- مشکلات حسی (اختلالات شنوایی، بینایی یا پردازش)
- راه رفتن قیچی‌وار یا روی انگشتان پا
- ناتوانی در کنترل مثانه یا روده
- الگوهای غیرطبیعی دهان و زبان، مانند عقب بردن و فشار دادن زبان، به شدت گاز گرفتن و رها نکردن، حساسیت بیش‌ازحد دهان، و دهن‌کجی مکرر
- ناهنجاری‌های وضعیتی
- واکنش‌های تأخیری/ دست و پا چلفتی بودن (مثلاً ممکن است کودک بیش‌ازحد معمول نسبت به همسالان خود به زمین بیفتد)
علائم و نشانه‌های فلج مغزی بر اساس سن
این علائم اولیه ممکن است نشان‌دهنده این باشند که کودک فلج مغزی دارد (اگرچه والدین باید همیشه برای تشخیص با پزشک مشورت کنند).
علائم و نشانه‌های فلج مغزی در نوزادان کمتر از شش ماه
علائم فلج مغزی در نوزادان کوچک‌تر از شش ماه عبارت‌اند از:
- نوزاد در حالت خوابیده به پشت نمی‌تواند سر خود را بالا نگه دارد.
- هنگامی که نوزاد را در آغوش می‌گیرید، کمر و گردن خود را بیش‌ازحد به طرفین می‌کشد.
- هنگامی که کودک بلند می‌شود، پاها سفت یا ضربدری/قیچی می‌شوند.
- نوزاد به‌طور مداوم شست را به سمت مرکز کف دست جمع می‌کند.
علائم و نشانه‌های فلج مغزی در نوزادان بزرگ‌تر از شش ماه
علاوه بر علائمی که قبلاً برای کودکان زیر شش ماه ذکر شد، نوزادان بالای شش ماه ممکن است علائم اولیه فلج مغزی زیر را نشان دهند:
- نوزاد در هیچ جهتی نمی‌چرخد.
- نوزاد زودتر از حد طبیعی از یک دست استفاده می‌کند (مثلاً فقط یک دستش را دراز می‌کند درحالی‌که دست دیگر مشت نگه می‌دارد).
- نوزاد تلاش می‌کند تا دستان خود را به هم نزدیک کند.
- نوزاد تلاش می‌کند تا دستان خود را به سمت دهان خود بلند کند.
علائم و نشانه‌های فلج مغزی در نوزادان بزرگ‌تر از ده ماه
علاوه بر علائم فوق، نوزادان بزرگ‌تر از ده ماه ممکن است موارد زیر را نشان دهند:
- خزیدن یک طرفه (کودک با یک دست و پا فشار می‌آورد و شروع به خزیدن می‌کند درحالی‌که دست و پای مقابل را می‌کشد).
- ناتوانی در خزیدن روی چهار دست و پا
- ناتوانی در ایستادن به تنهایی، حتی درصورت داشتن حمایت
اهمیت تشخیص زودهنگام فلج مغزی
تشخیص فلج مغزی در اسرع وقت بسیار مهم است. هرچه زودتر فلج مغزی نوزاد تشخیص داده شود، زودتر می‌توان از درمان و رژیم‌های درمانی استفاده کرد. تشخیص زودهنگام و درمان فلج مغزی به کاهش علائم نوزاد و به حداکثر رساندن پتانسیل فیزیکی، شناختی، اجتماعی و عاطفی او کمک می‌کنند.
علاوه بر این، تشخیص زودهنگام فلج مغزی برای نوزادانی که وضعیت آنها به‌دلیل قصور پزشکی ایجاد شده است بسیار مهم است؛ زیرا می‌توان با کمک پیگیری و شکایت از تیم پزشکی، هزینه‌های درمان نوزاد را دریافت کرد. اگر تشخیص فلج مغزی به تأخیر بیفتد، احتمال رسیدگی به پرونده و موفقیت کاهش می‌یابد. به‌علاوه تشخیص علائم و نشانه‌های اولیه فلج مغزی می‌تواند کیفیت زندگی نوزادان فلج مغزی را در اثر قصور پزشکی تا حد زیادی بهبود بخشد.
چه عواملی باعث فلج مغزی در نوزادان می‌شوند؟
بسیاری از نوزادان با فلج مغزی متولد می‌شوند. بنابراین بیماری آنها به‌عنوان فلج مغزی (CP) مادرزادی شناخته می‌شود. شایعترین دلایل فلج مغزی مادرزادی عبارت‌اند از:
- کمبود اکسیژن. نوزادانی که در حین زایمان تحت فشار قرار می‌گیرند، ممکن است دچار کمبود اکسیژن شوند. همچنین اگر مادر فشار خون بسیار پایین، مشکلات جفت یا پارگی رحم داشته باشد، احتمال کمبود اکسیژن در نوزاد افزایش می‌یابد.
- سکته جنین یا خونریزی مغزی. هنگامی که رگ‌های خونی مغز پاره، بدشکل یا مسدود می‌شوند، نوزاد در رحم دچار سکته می‌شود. سکته مغزی جنین می‌تواند منجر به خونریزی مغزی شده و این مسئله منجر به فلج مغزی می‌شود. نقص قلبی نیز می‌تواند باعث خونریزی مغزی شود.
- آسیب به ماده سفید مغز. در هفته‌های 26 تا 34 بارداری، ماده سفید مغز نوزاد در حساس‌ترین حالت خود قرار دارد و مستعد آسیب است. بااین‌حال، آسیب به ماده سفید مغز می‌تواند در هر زمانی در دوران بارداری اتفاق بیفتد و باعث اختلال سیگنال‌های مغز به قسمتی که حرکات را کنترل می‌کند، شود. علل آسیب به ماده سفید مغز شامل از دست دادن اکسیژن و کاهش خون است که به‌عنوان لکومالاسی اطراف بطنی (PVL) شناخته می‌شود. عفونت‌ها، سکته مغزی و آسیب به سر جنین در رحم نیز می‌توانند منجر به آسیب به ماده سفید مغز نوزاد شوند.
- ناهنجاری در رشد مغز. گاهی‌اوقات، روند رشد مغز متوقف شده و ناهنجاری‌هایی ایجاد می‌شوند که می‌تواند منجر به فلج مغزی شود. تروما و عفونت جنین باعث ناهنجاری می‌شود، اگرچه تغییرات ژنی که به‌عنوان جهش شناخته می‌شوند نیز می‌توانند بر رشد مغز تأثیر بگذارند.
- وزن کم هنگام تولد. وزن کم نوزاد هنگام تولد یکی از دلایل احتمالی ابتلا به فلج مغزی است.
- زایمان زودرس. زایمان قبل از هفته 37 بارداری، به‌ویژه قبل از هفته 32 بارداری، احتمال فلج مغزی را افزایش می‌دهد. ( در مطلب «تاثیر زایمان زودرس بر فلج مغزی» با جزئیات درباره این موضوع صحبت کرده‌ایم)
- بارداری چند قلو. بارداری دوقلو، سه قلو یا چندقلو، احتمال فلج مغزی را افزایش می‌دهد.
- عفونت‌های دوران بارداری. عفونت‌هایی مانند آبله‌مرغان، سرخجه و عفونت‌های لگنی ممکن است باعث افزایش پروتئین‌هایی به نام سیتوکین‌ها در بدن شوند. سیتوکین‌ها می‌توانند در جریان خون و مغز نوزاد در دوران بارداری گردش کنند و باعث التهاب شوند. این التهاب ممکن است باعث آسیب مغزی در نوزاد شود.
- زردی و کرن ایکتروس. بسیاری از نوزادان به زردی مبتلا هستند که به‌دلیل تجمع بیلی روبین در خون، پوست و چشم‌ها اتفاق میفتد. زردی شدید ممکن است منجر به کرن ایکتروس شود که می‌تواند منجر به فلج مغزی شود.
- بیماری‌های مادر. ابتلای مادر به بیماری‌هایی مانند مشکلات تیروئید، ناتوانی ذهنی، یا تشنج ممکن است احتمال ابتلای کودک به فلج مغزی را افزایش دهد.
در موارد دیگر، نوزادان بلافاصله پس از تولد دچار فلج مغزی می‌شوند. این حالت به‌عنوان فلج مغزی اکتسابی در نظر گرفته می‌شود و علل شایع آن عبارت‌اند از:
- مننژیت یا آنسفالیت
- جراحت سر
- بیماری سلول داسی شکل
- نقایص قلبی
- مشکلات جریان خون
- سهل‌انگاری پزشکی در زمان بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان
آزمایشات تشخیص فلج مغزی در نوزادان
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و توموگرافی کامپیوتری (CT) رایج‌ترین آزمایش‌هایی هستند که برای تشخیص آسیب و فلج مغزی استفاده می‌شوند. این آزمایش‌ها معمولاً زمانی انجام می‌شوند که ارزیابی‌های دیگر، مانند ارزیابی‌های رشدی کامل شده باشند.
- در ام‌آرآی از انرژی امواج رادیویی و میدان مغناطیسی برای گرفتن تصاویر از مغز نوزاد استفاده می‌شود. این تصاویر به پزشکان اجازه می‌دهند تا به تشخیص ناهنجاری یا ضایعات مغزی در مغز نوزاد بپردازند.
- سی‌تی‌اسکن از مغز نوزاد با اشعه ایکس عکس می‌گیرد تا پزشکان بتوانند ساختار آن را برای بررسی ناهنجاری‌ها مورد ارزیابی قرار دهند.
- ارزیابی رشدی نیز برای تشخیص فلج مغزی استفاده می‌شود. تیمی از متخصصان که در رشد کودک، عصب‌شناسی و توانبخشی کودکان تخصص دارند، ارزیابی رشدی را انجام می‌دهند. پزشکان برای ارزیابی و تشخیص تأخیرهای رشدی، آزمایشاتی را روی نوزاد انجام می‌دهند. آنها معمولاً رفلکس‌ها را آزمایش کرده، مهارت‌های عضلانی و حرکتی و وضعیت بدن نوزاد را بررسی می‌کنند.
جمع‌بندی
با پیشرفت‌های پزشکی امروزی، بیشتر نوزادان مبتلا به فلج مغزی چشم‌انداز مثبتی دارند و می‌توانند زندگی پرباری داشته باشند. والدین می‌توانند با مراجعه به کادر درمانی کلینیک توانبخشی رسش به مدیریت این اختلال بپردازند. پزشکان این مرکز با ارائه تمرینات مختلف، رژیم غذایی مناسب و روش‌های درمانی مؤثر به درمان فرزند شما کمک می‌کنند.
منابع
