کاردرمانی اختلالات یادگیری و میزان اثربخشی این درمان

اختلال یادگیری مشکلی عصبی است که باعث می‌شود مغز نتواند خوب اطلاعات را دریافت، ارسال و پردازش کند. این بیماری بر مهارت‌های مختلف فرد تأثیر می‌گذارد و موجب ناتوانی او در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی می‌شود. یکی از روش‌های درمانی این بیماری، کاردرمانی است که هدف آن حفظ استقلال بیمار است. در این مطلب به بررسی کاردرمانی اختلال یادگیری می‌پردازیم.

حتما بخوانید: اختلال یادگیری در کودکان

اختلال یادگیری چیست؟

اختلال یادگیری مشکلی عصبی در پردازش اشکال خاصی از اطلاعات است. برخی از اختلالات یادگیری به‌صورت جداگانه و برخی دیگر در کنار یکدیگر دیده می‌شوند. برای مثال نارساخوانی و اختلال نوشتن اغلب با هم اتفاق میفتند. اختلال یادگیری بر عملکردهای مختلف فرد ازجمله حرف زدن، گوش دادن، خواندن، نوشتن یا مهارت‌های ریاضی تأثیر می‌گذارد.

انواع اختلالات یادگیری

اختلالات یادگیری بر مهارت‌های مختلف بیمار تأثیر می‌گذارند و به شکل‌های مختلف بروز می‌کنند. شدت این اختلالات در بیماران مختلف متفاوت است و به سه دسته خفیف‌، متوسط و شدید تقسیم می‌شود. بیمارانی که اختلال خفیف دارند به‌راحتی می‌توانند حرف بزنند و از خود مراقبت کنند اما به زمان بیشتری برای یادگیری مهارت‌های جدید نیاز دارند. بیمارانی که اختلال شدید دارند در یادگیری بیشتر مهارت‌ها ضعیف هستند و حتی قادر به برقراری ارتباط با دیگران نیستند. در ادامه انواع اختلالات یادگیری را توضیح می‌دهیم:

• اختلال یادگیری خواندن (نارساخوانی): نارساخوانی، اختلال پردازش زبان است که بر خواندن، نوشتن، درک مطلب و مهارت‌های پردازش مبتنی بر زبان مربوطه تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به این بیماری در رمزگشایی کلمات،‌ هجی کردن، شناسایی صداها و توالی مناسب کلمات ضعف دارند.
• اختلال یادگیری نوشتن (دیسگرافی): افراد مبتلا به دیسگرافی قادر به تبدیل افکار خود به نوشتن یا نقاشی نیستند. دست خط ضعیف یکی از مشخصه‌های اصلی این بیماری است. اختلال یادگیری نوشتن فعالیت فیزیکی نوشتن یا فعالیت ذهنی درک و تلفیق اطلاعات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• اختلال یادگیری ریاضی (محاسبه‌پریشی): اختلال یادگیری ریاضی نوعی ناتوانی یادگیری است که بر توانایی فرد در درک اعداد و محاسبات ریاضی تأثیر می‌گذارد. بیمار مبتلا به محاسبه‌پریشی در خواندن ساعت، شمارش پول، حفظ و مرتب‌سازی اعداد،‌ شناسایی الگوها، به‌خاطر سپردن حقایق ریاضی و حل ریاضیات ذهنی مشکل دارد.
• اختلالات یادگیری غیرکلامی: مبتلایان به این بیماری توانایی درک زبان بدن، حالات چهره، لحن صدا و جنبه‌های غیرکلامی ارتباط را دارند. آن‌ها برای جبران مشکلات خود غالباً زیاد صحبت می‌کنند. درنتیجه بیماران مبتلا به اختلالات یادگیری غیرکلامی دارای دایره واژگان گسترده و حافظه بسیار خوبی هستند.
• اختلالات یادگیری زبان (دیسفازی): اختلالات یادگیری زبان و ارتباطات شامل توانایی درک یا تولید زبان گفتار هستند. نشانه‌های اختلال یادگیری زبان شامل مشکلاتی در مهارت‌های زبان کلامی مانند توانایی بازگویی داستان، روان بودن گفتار و توانایی درک معنای کلمات و ... هستند.
• اختلالات یادگیری مهارت‌های حرکتی (دیسپراکسی): اختلال یادگیری مهارت‌های حرکتی به مشکلات حرکتی و هماهنگی شامل مهارت‌های حرکتی ظریف (مانند استفاده از قیچی و نوشتن) یا مهارت‌های حرکتی درشت (مانند دویدن و پریدن) اشاره دارد. علائم اختلال دیسپراکسی شامل مشکلاتی در توانایی‌های فیزیکی هستند که نیاز به هماهنگی دست و چشم دارند.
• اختلال پردازش شنوایی: در اختلال پردازش شنوایی، بیماران توانایی پردازش صداها را ندارند. افراد مبتلا به این بیماری ترتیب صداها را اشتباه می‌گیرند یا نمی‌توانند صداهای مختلف را فیلتر کنند. در اختلال پردازش شنوایی، مغز اطلاعات دریافتی و پردازش‌شده از گوش را اشتباه تفسیر می‌کند.
• اختلال پردازش زبان: اختلال پردازش زبان زمانی به وجود می‌آید که فرد در پردازش زبان گفتاری، چالش‌های خاصی داشته باشد که بر زبان دریافتی و بیانی تأثیر می‌گذارند. افراد مبتلا به اختلال پردازش زبان در پیوند دادن معنا به گروه‌های صوتی‌ای که کلمات، جملات و داستان‌ها را تشکیل می‌دهند، مشکل دارند.
• اختلال پردازش بینایی: اختلال پردازش بینایی شامل مشکل در هماهنگی چشم و دست، پرش از کلمات و خطوط و درک اشتباه عمق یا فاصله است. این اختلال می‌تواند بر مهارت‌های حرکتی، درک مطلب و ریاضی تأثیر بگذارد.

اختلالات دیگری که بر یادگیری تأثیر می‌گذارند

ناتوانی در یادگیری همیشه ناشی از اختلالات یادگیری نیست. اضطراب، افسردگی، رویدادهای استرس‌زا، آسیب‌های عاطفی و سایر شرایطی که بر تمرکز تأثیر می‌گذارند، یادگیری را به چالش می‌کشند. علاوه بر این، گاهی‌اوقات بیماری‌هایی مانند اوتیسم و اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) نیز با اختلالات یادگیری اشتباه گرفته می‌شوند. در ادامه به توضیح این بیماری‌ها می‌پردازیم:

• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی: اختلال بیش‌فعالی به‌عنوان اختلال یادگیری در نظر گرفته نمی‌شود اما یادگیری را مختل می‌کند. کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی اغلب مشکل تمرکز، منظم ماندن و انجام تکالیف دارند.
• اوتیسم: مشکل در تسلط بر برخی مهارت‌های تحصیلی می‌تواند ناشی از اختلالات رشدی فراگیر مانند اوتیسم و سندرم آسپرگر (نوعی اختلال طیف اوتیسم که ازطریق نقص در برقراری روابط اجتماعی و الگوهای مکرر و محدود رفتار، علایق و فعالیت‌ها شناخته می‌شود) باشد. کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم ممکن است در برقراری ارتباط، خواندن زبان بدن، یادگیری مهارت‌های اساسی، دوست‌یابی و برقراری تماس چشمی ضعیف عمل کنند.

چالش‌های همراه با اختلالات یادگیری

بیماران مبتلا به اختلال یادگیری ناتوانی‌هایی دارند که بر عملکردهای آن‌ها تأثیر می‌گذارند و باعث می‌شوند فعالیت‌های روزمره برای آن‌ها چالش‌برانگیز باشند. آن‌ها برای انجام وظایفی که به نظر ساده هستند مشکل دارند. بیماران مبتلا به اختلال یادگیری در زندگی روزمره با چالش‌های زیر مواجه می‌شوند:

• خودمراقبتی: خودمراقبتی شامل وظایفی است که فرد باید هر روز برای سلامت و تمیزی خود انجام دهد. این فعالیت‌ها شامل دوش گرفتن، نظافت، پختن غذا، خرید، نگهداری از خانه و ... هستند.
• سرگرمی: سرگرمی و اوقات فراغت یکی از فعالیت‌های مهم در طول زندگی است. این فعالیت‌ها برای سلامت روحی و جسمی مفید هستند.
• کار یا تحصیل: بسیاری از افراد مبتلا به اختلال یادگیری پس از اتمام دبیرستان،‌ به ادامه تحصیل یا پیدا کردن شغل می‌پردازند. سازگاری با محیط جدید برای این افراد بسیار دشوار است.
• پردازش حسی: بیمار مبتلا به اختلال یادگیری مشکل پردازش حسی نیز دارد. بنابراین انجام کارهای روزانه برای او دشوار است. این‌گونه افراد قادر به پردازش حسی نیستند و هنگام دریافت اطلاعات حسی پاسخی نامتناسب ارائه می‌کنند. به‌عنوان مثال افراد مبتلا به اختلال یادگیری با شنیدن سروصدا شروع به جیغ زدن می‌کنند یا درصورت لمس آرام بدن آن‌ها، دچار درد می‌شوند.

کاردرمانی

کاردرمانی در طول چرخه زندگی بیمار (از اوایل کودکی تا اواخر بزرگسالی) به شکل‌های مختلف از بیمار حمایت می‌کند. در ادامه به توضیح حوزه‌های مورد توجه کاردرمانگر می‌پردازیم:

• استقلال و مشارکت در فعالیت‌های روزمره زندگی: ارزیابی و بهبود توانایی فرد برای خودمراقبتی (مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و بهداشت شخصی) و کسب مهارت‌های موردنیاز برای فعالیت‌های ابزاری زندگی (IADLs) (مانند استفاده کارآمد از وسایل ارتباطی، مدیریت امور منزل و استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی یا رانندگی)
• یادگیری: ارزیابی و بهبود توانایی فرد برای رویارویی با محیط‌های مختلف تحصیلی ازطریق پردازش کارآمد اطلاعات، بهبود توانایی‌های سازمانی، توسعه استراتژی‌ها، بهبود مهارت‌های نوشتاری و غیره
• خدمت سربازی: آماده‌سازی، حمایت و راهنمایی برای سرباز دارای اختلالات یادگیری در سازگاری و مقابله با خواسته‌های سیستم ارتش (مثلاً ازطریق مشاوره با فرد در انتخاب نقشی متناسب با توانایی‌های او، ارائه راهکارهایی برای وقت‌شناسی و سازمان‌دهی وسایل شخصی و تجهیزات نظامی خود)
• کار: ارزیابی و بهبود مهارت‌ها و عادات کاری (مانند وقت‌شناسی، روابط کاری، رعایت قوانین و هنجارهای محل کار)، مشاوره درمورد انتخاب شغل مناسب و توصیه‌هایی برای عملکرد بهتر در محیط کار
• بازی و اوقات فراغت: ارزیابی مهارت‌های بازی و الگوهای اوقات فراغت، پرورش و توسعه مهارت‌های فردی، تقویت رضایت از بازی (به‌عنوان مثال، راهنمایی درمورد تطبیق فعالیت‌های ورزشی با نیازها و نقاط قوت فرد)
• مشارکت اجتماعی: ارزیابی و توسعه مهارت‌های اجتماعی (به‌عنوان مثال، آموزش راهبردهایی برای توانمندسازی شخصی، کمک به بهبود تعاملات بین‌فردی و همچنین شناسایی و انطباق با هنجارهای اجتماعی پذیرفته‌شده)

کاردرمانگر چگونه به بیماران مبتلا به اختلال یادگیری کمک می‌کند؟

کاردرمانگر در ابتدا به بررسی مهارت‌های مختلف بیمار ازجمله مهارت‌های حرکتی،‌ بینایی،‌ شنوایی و ... می‌پردازد. هدف کاردرمانگر کمک به بهبود مشارکت اجتماعی بیمار است. او در طول کاردرمانی از روش‌های زیر برای کمک به بیماران مبتلا به اختلالات یادگیری استفاده می‌کند:

• ارائه تغییراتی در مدرسه، محیط کار و منزل برای مشارکت بیشتر بیمار در فعالیت‌های گروهی
• درمان‌های رفتاری‌شناختی برای آموزش خودتنظیمی (مهارت کنترل و تسلط بر احساسات، افکار، رفتار و اعمال خود)، کمک به توجه و هوشیاری
• ارائه ابزارهایی برای کمک به بهبود مهارت‌های نوشتن
• ساده‌سازی وظایف برای مدیریت راحت‌تر آن‌ها
• بهبود حافظه برای آمادگی ذهنی بهتر
• توسعه استراتژی‌های بهبودیافته مدیریت زمان

به‌علاوه کاردرمانگر در طول جلسات کاردرمانی با ارائه راهکارهای مختلف به توسعه مهارت‌های زیر می‌پردازد:

• مهارت‌های شناختی: کاردرمانگر به آموزش و بهبود فرآیندهای توجه، ادراکی و حافظه، پردازش اطلاعات و همچنین آموزش و بهبود توانایی طبقه‌بندی و تعمیم می‌پردازد.
• مهارت‌های فراشناختی: کاردرمانگر به افزایش آگاهی و کسب دانش درمورد فرآیندهای یادگیری و تفکر شخصی بیمار می‌پردازد. او به بیمار کمک می‌کند توانایی خود را برای حل مشکلات بهبود ببخشد. همچنین کاردرمانگر به بیمار آموزش می‌دهد به سازمان‌دهی، خودمدیریتی و ایجاد تعادل بین فعالیت‌های مختلف بپردازد.
• توسعه مهارت‌های خاص لازم برای یادگیری: این مهارت‌ها شامل توسعه و بهبود مهارت‌های مختلف مانند مهارت‌های نوشتاری است. کاردرمانگر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم (با کمک لوازم جانبی مانند کامپیوتر یا تبلت) به آموزش مهارت‌های نوشتاری می‌پردازد.
• توسعه تکنیک‌های جبرانی: کاردرمانگران در توسعه تکنیک‌های جبرانی برای حمایت از عملکرد افراد مبتلا به اختلال یادگیری نقش دارند. این تکنیک‌ها عبارت‌اند از:
 استفاده از وسایل و فناوری‌های کمکی: مانند کامپیوتر، تقویم الکترونیکی، جدول زمانی (برای استفاده در خانه، مدرسه و محل کار) و ...
 انطباق تکلیف: مانند کاهش طول تکالیف نوشتاری، تطبیق زمان موردنیاز برای یادگیری با توجه به دامنه توجه فرد و ...
 انطباق محیط: مانند ساختار و طراحی محیط مطالعه و کار مطابق با اصول ارگونومیک که مربوط به تطبیق ویژگی‌های فرد با خواسته‌های محیط کار او است. به‌عنوان مثال می‌توان به تنظیم ارتفاع صندلی و میز، تنظیم کامپیوتر و غیره اشاره کرد.

مزایای کاردرمانی

کاردرمانی اختلالات یادگیری یکی از راهکارهای مؤثر در بهبود شرایط کودکان و بزرگسالانی است که دچار این مشکل هستند. بنابراین حضور در جلسات کاردرمانی مزایای زیادی دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم:

• بهبود عملکرد تحصیلی: کاردرمانگر به افراد مبتلا به اختلال یادگیری کمک می‌کند تا عملکرد تحصیلی خود را با توسعه مهارت‌هایی مانند توجه، حافظه، سازمان‌دهی و مدیریت زمان بهبود بخشند. کاردرمانگران همچنین می‌توانند در زمینه‌هایی مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات از بیمار حمایت کنند.
• بهبود مهارت‌های اجتماعی: افراد مبتلا به اختلال یادگیری اغلب با مهارت‌های اجتماعی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. کاردرمانگر می‌تواند به آن‌ها در توسعه این مهارت‌ها کمک کند.
• افزایش استقلال: کاردرمانی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال یادگیری کمک کند تا با توسعه مهارت‌هایی مانند خودمراقبتی استقلال خود را حفظ کنند. کاردرمانگران همچنین می‌توانند به بیماران آموزش دهند چگونه از ابزارهای کمکی برای انجام فعالیت‌های روزمره استفاده کنند.
• بهبود عزت‌نفس: افراد مبتلا به اختلال یادگیری اغلب به‌دلیل مشکلات تحصیلی و اجتماعی، عزت‌نفس پایینی دارند. توسعه مهارت‌ها با کمک کاردرمانگر منجر به افزایش عزت‌نفس آن‌ها می‌شود.
• تنظیم هیجانی بهتر: افراد مبتلا به اختلال یادگیری مشکل تنظیم هیجانی دارند. آن‌ها قادر به مدیریت احساسات خود نیستند. کاردرمانگر با ارائه روش‌های مختلف به رفع این مشکل می‌پردازد.

کاردرمانی اختلال یادگیری در کلینیک توانبخشی رسش

اختلال یادگیری یکی از اختلالات روانشناختی است که بر مهارت‌های بیمار تأثیر می‌گذارد. این بیماری منجر به اختلال در یادگیری ریاضیات، مهارت‌های حرکتی، نوشتن، خواندن و ... می‌شود. فرد مبتلا به این بیماری قادر به انجام فعالیت‌های روزمره زندگی نیست و نیاز به حمایت دیگران دارد. یکی از روش‌های درمانی این اختلال، کاردرمانی است. کلینیک توانبخشی رسش با تشکیل جلسات کاردرمانی به بیماران مبتلا به اختلالات یادگیری خدمت‌رسانی می‌کند. در طول جلسات کاردرمانی، کاردرمانگر به درمان مشکلات بصری،‌ ادراکی،‌ حرکتی و ... می‌پردازد. بنابراین در صورتی که خودتان یا یکی از عزیزان‌تان مبتلا به اختلال یادگیری هستید، به مرکز ما مشاوره کنید و از خدمات ما بهره‌مند شوید.

منابع

.waldenu.edu

.helpguide.org

youthlivingskills.com.au
nhsfife.org/services
health.gov.il