سایر ادراک فضایی در کودکان - تمرینات تقویت هوش فضایی
آگاهی فضایی توانایی آگاهی از محیط اطراف و موقعیتی است که در رابطه با اشیاء اطراف وجود دارد. به‌عنوان مثال، ممکن است از محیط اطراف خود، فاصله میز از پای شما، بلندی سقف و ... آگاه باشید. درواقع لازم نیست به این چیزها فکر کنید، مغز شما محل وسایل را تشخیص می‌دهد و درصورت نیاز از برخورد با آنها اجتناب می‌کند. ادراک فضایی به ما کمک می‌کند نقشه‌ها را بخوانیم، مبلمان بسازیم و از مکان‌های باریک یا پله‌های مارپیچ بدون برخورد به دیوارها راه برویم. نوزاد با آگاهی فضایی به دنیا نمی‌آید، اما به محض تولد این ادراک شروع به رشد می‌کند. یک نوزاد از هفت ماهگی شروع به تشخیص اشیاء و تلاش برای گرفتن آنها می‌کند. این توانایی، ادراک فضایی است. در حدود هشت تا ده ماهگی، نوزادان باید بتوانند تشخیص دهند که یک اسباب‌بازی را از آنها می‌گیرید و بتوانند آن را با چشمان خود دنبال کنند. بسیار طبیعی است که کودکان نوپا هنگام بازی یا دویدن با چیزهایی برخورد کنند؛ زیرا هنوز در حال توسعه آگاهی فضایی خود هستند.
همان‌طور که کودک بزرگ می‌شود، کمتر با وسایل برخورد می‌کند و نسبت به افراد و چیزهای اطرافش آگاه‌تر می‌شود.
اهمیت ادراک فضایی
آگاهی فضایی بر بسیاری از چیزهایی که احتمالاً هرگز به آنها فکر نکرده‌اید تأثیر می‌گذارد.
این آگاهی می‌تواند بر حرکت و مهارت‌های اجتماعی و مهارت‌های ریاضی و نوشتاری شما تأثیر بگذارد!
در اینجا برخی از مهم‌ترین دلایل اهمیت ادراک فضایی ذکر شده‌اند:
- زمینه‌ای را در مورد محل قرارگیری اشیاء به شما می‌دهد.
- در خواندن نقشه به شما کمک می‌کند.
- به شما کمک می‌کند از آسیب رساندن به خود و دیگران جلوگیری کنید.
- در نوشتن به شما کمک می‌کند. بدون آگاهی فضایی، ممکن است با دست‌خط و فاصله بین کلمات مشکل داشته باشید.
- آگاهی فضایی به برخی از مهارت‌های ریاضی مانند هندسه و ترتیب اعداد کمک می‌کند.
در اینجا موارد دیگری وجود دارند که ادراک فضایی به شما کمک می‌کند انجام دهید:
- بند کفش خود را ببندید
- پول قرض بدهید و بگیرید
- فاصله‌ها را قضاوت کنید
- ترتیبی از رویدادها را برنامه‌ریزی کنید
- به یاد داشته باشید و طبق دستورالعمل‌ها عمل کنید
- از چاقو و چنگال استفاده کنید
علائم کمبود ادراک فضایی
ادراک فضایی می‌تواند تحت تأثیر شرایطی مانند دیس پراکسی، نابینایی جزئی یا کامل، نارساخوانی، سندرم داون و غیره باشد. در اینجا برخی از علائم رایج کمبود ادراک فضایی آورده شده‌اند:
- مشکل در تعیین مکان کسی یا چیزی
- مشکلاتی که در محیط هنگام راه رفتن وجود دارد
- مشکل در خواندن نقشه
- ایستادن بیشازحد نزدیک به افراد دیگر
- بازی بیشازحد خشن با همسالان
- برخورد زیاد با اجسام (دست و پا چلفتی بودن)
- استفاده از فشار ناکافی یا زیاد بر روی اجسام
- ناتوانی در نوشتن به خاطر عدم استفاده از فشار مناسب روی کاغذ
- خوانایی ضعیف
- ناتوانی در تشخیص مرزهای شخصی
این لیست علائم کامل نیست و ممکن است کودک علائم دیگری نیز از خود نشان دهد. همچنین توجه به این نکته مهم است که برخی از کودکان ممکن است این علائم را نشان دهند اما مشکل کمبود ادراک فضایی نداشته باشند.
اگر فکر می‌کنید فرزندتان ادراک فضایی ضعیفی دارد، حتماً به متخصص مراجعه کنید.
ادراک فضایی – دیس پراکسی
کودکان آگاهی فضایی خود را با سرعت‌های متفاوتی توسعه می‌دهند، اما اگر متوجه شدید که آنها نسبت به سایر کودکان هم سن خود دست و پا چلفتی‌تر هستند، ممکن است به دلیل اختلالی مانند دیس پراکسی باشد.
اغلب قضاوت در مورد فضای اطراف برای افراد مبتلا به دیس پراکسی مشکل است، بنابراین ممکن است زیاد با وسایل برخورد کنند. همچنین انداختن وسایل و ریختن نوشیدنی‌ها در افراد مبتلا به دیس پراکسی امری بسیار رایج است.
برای مثال، برخی از افراد مبتلا به دیس پراکسی می‌گویند محل قرار گرفتن وسایل روی میز را می‌دانند اما نمی‌توانند آن را در محل درست قرار دهند و شی را روی هوا رها می‌کنند.
کودکان کوچک‌تر در بازی با اسباب‌بازی‌های خود مشکل دارند. به‌عنوان مثال نمی‌توانند بلوک‌های بازی را روی یکدیگر قرار دهند.
همچنین ممکن است متوجه شوید که استفاده از کارد و چنگال برای آنها دشوار است یا اینکه به شکلی نامرتب غذا می‌خورند.
برخی از کودکان مبتلا به دیس پراکسی نیز با مواردی مانند دویدن و پریدن مشکل دارند.
سایر علائم رایج این اختلال عبارت‌اند از مشکل در بستن بند کفش، لباس پوشیدن، نوشتن و نقاشی کشیدن.
ادراک فضایی - نارساخوانی
آگاهی فضایی و نارساخوانی در واقع می‌توانند در کنار یکدیگر قرار گیرند.
برخی از افراد مبتلا به نارساخوانی از نظر فضایی بسیار آگاه هستند و گاهی‌اوقات می‌توانند بسیار بیشتر از افراد عادی از نظر فضایی آگاه باشند.
بسیاری از افراد مبتلا به نارساخوانی فکر کردن با کلمات را چالش‌برانگیز می‌دانند و ممکن است فکر کردن در تصاویر برایشان آسان‌تر باشد. (به این تفکر بصری-فضایی گفته می‌شود).
افرادی که برای فکر کردن از تصاویر به جای کلمات استفاده می‌کنند، بیشتر از سمت راست مغزشان استفاده می‌کنند تا سمت چپ.
توانایی تفکر با تصاویر می‌تواند یک فرد راست‌مغز را از نظر فضایی بسیار آگاه کند.
افرادی که چپ‌مغز هستند تمایل دارند روی چیزی که در حال حاضر در مقابلشان قرار دارد تمرکز کنند، در حالی که یک فرد راست‌مغز می‌تواند از کل اتاق، خارج از اتاق، بیرون از ساختمان و شاید حتی بیشتر از آن آگاهی فضایی داشته باشد.
متفکر بصری-فضایی بودن می‌تواند به حل مسئله، تفکر خارج از چارچوب و ارائه ایده‌های مبتکرانه کمک کند.
افرادی که متفکر بصری-فضایی هستند ممکن است در مشاغلی مانند طراحی داخلی یا خارجی، هنرهای نمایشی، نجاری، محاسبات و موارد دیگر به خوبی کار کنند!
ادراک فضایی چیست و چگونه به فرزندم کمک می‌کند؟
رابطه فضایی (رابطه بصری-فضایی) به توانایی شناسایی، تشخیص و تجسم اشکال و اشیاء و تعیین رابطه آن شکل و شی با سایر اشکال و اشیاء گفته می‌شود.
برای نوزادان و کودکان نوپا، این بدان معناست که چهره‌ها، حیوانات، اشکال، و اشیاء، دو بعدی یا سه بعدی را بشناسند و به خاطر بسپارند که کجا هستند، چگونه حرکت می‌کنند، یا چگونه در ارتباط با اشیاء دیگر قرار می‌گیرند. وقتی می‌بینید که نوزادان و کودکان نوپا به سمت اسباب‌بازی‌ها می‌روند، بلوک‌ها را روی هم می‌چینند و شکل‌ها را تشخیص می‌دهند، یعنی درک درستی از روابط فضایی دارند.
در نوجوانان و بزرگسالان، ادراک فضایی به معنای تصور شکل در منظرهای بصری مختلف مانند در حالت چرخش یا تغییر شکل است.
چیزی که بیشتر مردم نمی دانند این است که توانایی و رابطه فضایی یک مهارت ریاضی است. درست مانند زمانی که کودک شکل یک شی را شناسایی می‌کند، در حال یادگیری ریاضی - هندسه است. هنگامی که کودکان در مخمصه ناتوانی در قرار دادن اشکال در بلوک گرفتار می‌شوند، در حال یادگیری ریاضی هستند و مهارت‌های حل مسئله خود را بهبود می‌بخشند. هنگامی که آنها سعی می‌کنند یک شی را از مکانی به مکان دیگر منتقل کنند، در حال یادگیری ریاضی – اندازه‌گیری و فاصله هستند.
مزایای بهبود هوش فضایی
پرورش و توسعه آگاهی فضایی در مراحل اولیه، مهارت‌های سازماندهی کودک (قرار دادن همه بلوک‌ها
در یک جعبه یا بازی با پازل)، حس مکان‌یابی و جهت‌یابی (یافتن و به خاطر سپردن مکان اشیاء) و ارتباط (ارتباط اشیاء با یکدیگر مانند قرارگیری یک شی روی صندلی یا زیر میز) را بهبود می‌بخشند.مطالعات نشان می‌دهند کودکان خردسالی که هوش فضایی بالایی دارند می‌توانند در مشاغلی مانند علوم مهندسی، ریاضی و فناوری یا هنرهای تجسمی عملکرد خوبی داشته باشند.
روابط فضایی در رشد کودک
کودکان به‌طور طبیعی کنجکاو هستند و سعی می‌کنند اشیاء موجود در محیط را به تنهایی کشف کنند.
24 ماه اول زندگی کودک در گسترش روابط فضایی بسیار مهم است. در نظریه رشد شناختی پیاژه (نظریه‌ای جامع درباره طبیعت و تکامل هوش انسانی)، این مرحله که به عنوان مرحله حرکتی‌حسی نیز شناخته می‌شود، دوره رشد سریع شناختی است و جایی است که کودکان حواس 5 گانه را ازطریق حرکت و تجربه رشد می‌دهند.
این مرحله اکتشافی جایی است که نوزادان نسبت به بدن خود و محیط اطراف خود آگاهی بیشتری پیدا می‌کنند. آنها اجسام مختلف را در محیط تشخیص می‌دهند، دنبال می‌کنند، آزمایش می‌کنند و در اطراف آنها فعالیت می‌کنند. شما قادر خواهید بود اعمال و واکنش‌های متفاوتی را در مورد نحوه حرکت یک کودک در محیط مشاهده کنید. این نقطه عطف اصلی در این دوره است.
این مرحله همچنین جایی است که نوزاد ماندگاری شی را تشخیص می‌دهد. ماندگاری شی مفهومی است که در آن وقتی شیء در خط دید کودک نیست، بداند که ناپدید نشده است، بلکه فقط در جای دیگری است.
همان‌طور که کودک رشد می‌کند، به جمع‌آوری تجربه ادامه می‌دهد. او ازطریق آزمون و خطا می‌آموزد که چقدر باید دست‌هایش را دراز کند تا به سمت پاها یا اسباب‌بازی‌ها برسد. این آگاهی از بدن را حس عمقی می‌نامند و با هر تلاش، کودک باید موقعیت بدن خود را در فضا بهتر درک کند.
یک مثال می‌تواند این باشد که والدین یک توپ را پنهان کرده‌اند و کودک می‌داند که توپ حتی زمانی که نمی‌تواند آن را ببیند ناپدید نشده است.
چه فعالیت‌هایی به بهبود ادراک فضایی کودک کمک می‌کنند؟
در ادامه فعالیت‌هایی وجود دارند که می‌توانید در خانه با فرزندتان انجام دهید تا ادراک فضایی او را بهبود بخشید.
بازی مانع
یکی از بازی‌های مورد علاقه کاردرمانگران، بازی استفاده از موانع است. این بازی با کمک مهارت‌های آگاهی فضایی به مانور دادن در محیط اطراف کمک می‌کند. برای انجام این بازی می‌توانید از پله‌ها خود برای تکمیل مراحل مختلف متوالی مانند خزیدن، بالا رفتن، پریدن و غیره استفاده کنید.
کاردستی
ساختن کاردستی‌های ساده راهی عالی برای ترکیب ادراک بصری و مهارت‌های فضایی است! کاردستی به کودکان در رنگ‌آمیزی خطوط داخلی، برش در امتداد مرزها و چسباندن اقلام به هم (همه مهارت‌های اساسی برای آگاهی فضایی) کمک می‌کند.
بازی سایمون می‌گوید
بیایید بازی سرگرم‌کننده «سایمون می‌گوید» را با کودک خود بازی کنیم! کودکان را تشویق کنید تا حرکات بزرگ و کوچک بدن مانند پریدن یا راه رفتن روی نوک پا را تقلید کنند. این بازی به کودک شما کمک می‌کند تا فاصله مناسب بین شرکت‌کنندگان را یاد بگیرد.
بازی با بلوک‌ها
بازی با بلوک‌ها و اسباب‌بازی‌های علت و معلولی می‌تواند به رشد آگاهی فضایی و مهارت‌های موقعیت‌یابی اشیاء در کودکان کمک کند.
پازل‌ها
پازل‌ها برای ایجاد آگاهی فضایی در کودکان عالی هستند. با پازل‌های ساده شروع کرده و با بهبود مهارت‌های فرزندتان از پازل‌های پیچیده‌تر استفاده کنید.
ورزش و فعالیتهای بدنی
ورزش‌هایی مانند بیسبال، بسکتبال، والیبال، فوتبال و ... می‌توانند توانایی‌های آگاهی فضایی کودک شما را بهبود بخشند. یادگیری میزان نیرو در هنگام ضربه زدن به توپ بیسبال، یا حرکت دادن توپ والیبال از روی تور، همه مهارت‌هایی هستند که به کودک کمک می‌کنند تا فاصله اشیاء را یاد بگیرد و درک کند.
یوگا
یوگا نه تنها راهی عالی برای ایجاد آگاهی فضایی است، بلکه به‌عنوان یک فعالیت حسی برای کودکان مبتلا به اختلالات پردازش حسی عمل می‌کند.یوگا همچنین به کودکان کمک می‌کند تا روی تنفس و تمرکز حواس تمرکز کنند!
تکمیل هزارتو
اینکه فرزندتان یک هزارتو را تکمیل کند، راهی عالی برای تمرین ایجاد مهارت‌های آگاهی فضایی کودکتان است. این توانایی هماهنگی حرکات دست با نشانه‌های بصری و ایجاد درک بهتر از روابط فضایی را افزایش می‌دهد.
بازی‌های رومیزی
انجام بازی‌هایی مانند شطرنج می‌تواند به بهبود درک کودک شما از روابط فضایی کمک کند. بازی‌های رومیزی نیز ابزاری عالی برای ارتقای مهارت‌های اجتماعی و تفکر انتقادی هستند.
بازی‌های حرکتی
بازی‌های حرکتی مانند «چراغ قرمز، چراغ سبز» به کودکان کمک می‌کنند تا یاد بگیرند که از بدن خود به روشهای مختلف استفاده کنند و هماهنگی و تعادل خود را بهبود بخشند.
جمع‌بندی
ادراک فضایی مهارتی است که تأثیر زیادی بر پیشرفت کودکان در زمینه‌های مختلف زندگی می‌گذارد. روشهای متفاوتی برای بهبود آگاهی فضایی در کودکان وجود دارند که والدین می‌توانند از آنها بهره‌مند شوند. به‌عنوان مثال بهره‌مندی از بازی‌ها و سرگرمی‌های مختلف به تشویق کودک برای ارتقای آگاهی فضایی او کمک می‌کند. همان‌طور که گفتیم دو سال اول زندگی کودک نقشی حیاتی در گسترش هوش فضایی او دارد. بنابراین سعی کنید در طول این مدت با کمک روشهای مؤثر به توسعه درک فضایی فرزند خود کمک کنید. در این راستا می‌توانید از راهنمایی‌های کارشناسان کلینیک توانبخشی رسش نیز استفاده کنید.
منابع
