اختلالات گفتار و زبان گفتار درمانی حرف «ر» در منزل - آموزش حل مشکل تلفظ
اگر فرزند پیش‌دبستانی شما قادر به تلفظ حرف «ر» نباشد، خیلی نگران‌کننده نیست. حرف «ر» سخت‌ترین حرف برای تلفظ است و اغلب کودکان تا سن هفت سالگی توانایی تلفظ آن را به‌طور کامل به دست نمی‌آورند. اما اگر کودک در سنین بالاتر نیز قادر به تلفظ حرف «ر» نباشد باید به پزشک مراجعه کنید. یکی از روش‌های درمان این مشکل گفتاردرمانی است. در این مطلب به بررسی روش‌های گفتار درمانی حرف «ر» در منزل می‌پردازیم.
حتما بخوانید: گفتار درمانی چیست؟
ناتوانی در تلفظ حرف «ر»
یکی از شایع‌ترین اختلالات گفتاری در کودکان، ناتوانی در تلفظ حرف «ر» است. یکی از دلایل ناتوانی کودک تنوع تلفظ حرف «ر» نسبت به سایر حروف است. علاوه بر این، نشان دادن نحوه قرار دادن دهان و زبان برای تلفظ صدای «ر» به کودک آسان نیست. به‌عنوان مثال، هنگامی که به کودک نشان می‌دهید حرف «ب» را بسازد، می‌تواند حرکت لب‌های شما را ببیند و این امر باعث می‌شود او راحت‌تر از شما تقلید کرده و صدا را تولید کند.
چه زمانی کودک باید بتواند حرف «ر» را بگوید؟
حرف «ر» معمولاً آخرین حرفی است که کودکان یاد می‌گیرد تلفظ کند. در بیشتر موارد، کودک در حدود سن دو سال و نیم شروع به گفتن اشکال مختلف حرف «ر» می‌کند و تا سن شش سالگی به‌طور کامل قادر به بیان این حرف می‌باشد. بااین‌حال، برای برخی از کودکان این اتفاق تا اواخر هفت سالگی مشاهده نمی‌شود. در بیشتر موارد، تا زمانی که کودک به سن هفت یا هشت سالگی نرسد، قادر به بیان حرف «ر» نمی‌باشد، اما گفتار درمانی می‌تواند روند این فرایند را تسریع کند.
دلیل ناتوانی کودک در تلفظ صحیح حرف «ر» چیست؟
اختلالات گفتاری مختلف مانند ناتوانی در تلفظ صحیح حرف «ر» با مشکل در ایجاد صدا در هنگام صحبت کردن مرتبط هستند. دلیل ناتوانی کودک در بیان صحیح حرف «ر» به ناتوانی او در اعمال فشار بر زبان برای بیان درست حرف «ر» یا حرکت نادرست زبان مرتبط می‌باشد. تلاش برای تسلط بر حرکت رو به بالا و عقب در هنگام تلفظ حرف «ر» می‌تواند مشکل باشد. به همین دلیل است که کودکان اغلب با ایجاد صدای «و» شروع می‌کنند. یکی دیگر از دلایل ناتوانی کودک در بیان حرف «ر» این است که کودک تلفظ بیشتر حروف را ازطریق مشاهده نحوه تلفظ آنها با لب‌ها می‌آموزد، درحالی‌که حرف «ر» با زبان تلفظ می‌شود و کودک قادر به مشاهده نحوه تلفظ و تقلید حرکات آن نیست.
روش صحیح تلفظ حرف «ر»
یکی از نکات کلیدی برای تلفظ صحیح حرف «ر» توجه سه ساختار مهم دهانی است که در گفتار استفاده می‌شوند: لب‌ها، زبان و گلو.
لب‌ها
هنگام تولید صدای «ر» می‌خواهیم مطمئن شویم که لب‌هایمان بیشتر در حالت خنثی یا بیشتر مربع شکل باشد.
زبان
ما می‌توانیم صدای «ر» را با استفاده از دو موقعیت زبان تولید کنیم:
- موقعیت رتروفلکس، جایی که نوک زبان در سقف دهان بلند شده یا پیچ خورده است.
- موقعیت بانچ، جایی که زبان خود را به سمت پشت دندان‌ها حرکت می‌دهیم ولی نوک زبان کمی به سمت پایین است.
گلو
قسمت بالایی گلو درست در پشت زبان که به نام حلق نیز شناخته می‌شود باید منقبض یا سفت شود تا صدای «ر» به‌صورت صحیح تولید شود. تارهای صوتی برای تولید صحیح صدا نیاز به ارتعاش دارند.
چگونه می‌توانم با کمک گفتار درمانی در منزل به فرزندم کمک کنم حرف «ر» را بگوید؟
والدین می‌توانند با کمک برخی از تمرینات سرگرم‌کننده مانند موارد زیر به فرزند خود کمک کنند حرف «ر» را به درستی تلفظ کند:
جلسات گفتار درمانی را با موفقیت شروع کنید و به پایان برسانید
در ابتدای جلسه آموزش برخی از کلمات را شناسایی می‌کنید که کودک حرف «ر» را در آنها به درستی تلفظ می‌کند. فهرستی از این کلمات تهیه کنید و آنها را به‌عنوان کلمات مورداستفاده در طول تمرینات گرم کردن کودک در نظر بگیرید. کودک باید این کلمات را در ابتدای هر جلسه تمرین بگوید. هنگامی که کودک این کلمات را تلفظ می‌کند، باید به نحوه حرکت فک، زبان و دهان خود توجه کند. از او بخواهید به تلفظ‌های خود نیز گوش دهد. به این ترتیب، او می‌تواند یاد بگیرد که بین صداهای درست و نادرست حرف «ر» تمایز قائل شود. همچنین باید از فرزندتان بخواهید که این کلمات را در پایان جلسه تمرین نیز بگوید. به این ترتیب، حتی اگر کودک زمان سختی را پشت سر گذاشته باشد، باز هم جلسه را با پیروزی به پایان می‌رساند.
حرف «ر» را به حروف صدادار وصل کنید
برای بسیاری از کودکان، تلفظ حرف «ر» همراه با مصوت‌ها آسان‌تر است. با ترکیب گفتار درمانی حرف «ر» با مصوت‌ها، نحوه تلفظ این حرف را برای فرزند خود آسان‌تر کنید. ابتدا، مصوت، بلند یا کوتاه را تلفظ کنید و آن را به مدت طولانی بکشید. سپس با افزودن حرف «ر» در انتهای مصوت به کودک کمک کنید تا صدای حروف را با هم بشنود. به‌عنوان مثال برای مدت طولانی به تلفظ حرف «اَ» بپردازید و آن را به‌صورت ااااااا بکشید و سپس حرف «ر» را به آن اضافه کنید تا اااااارررر تشکیل شود. سپس شروع به گفتن کلمه در کنید.
از نشانه‌های بصری استفاده کنید
همان‌طور که گفته شد، یکی از چالش‌های تلفظ حرف «ر» مشکل در ارائه نشانه‌های بصری برای نشان دادن نحوه تلفظ حرف است. ازآنجایی‌که نمی‌توانید زبان خود را به کودک نشان دهید، می‌توانید از بازوی خود برای نشان دادن نحوه تلفظ استفاده کنید. بازوی خود را به سمت جلو دراز کنید و سپس هنگام تلفظ حرف «ر» آن را به سمت بدن بکشید.
تمرین‌های مرتبط با تلفظ حرف «ر» را به‌صورت سرگرم‌کننده انجام دهید
همیشه تمرینات را به‌شکلی سرگرم‌کننده انجام دهید تا کودک شما عصبی نشود. به‌عنوان مثال، تلفظ حرف «ر» بسیار شبیه به غرغر کردن است. از فرزندتان بخواهید در نقش حیوانات خاصی مانند سگی بداخلاق که غرغر می‌کند یا شیری قدرتمند که غرش می‌کند، نقش‌آفرینی کند. از او بخواهید حرف «ر» را درحالی‌که صدای هر حیوانی را تقلید می‌کند، تلفظ کند.
حرف «ر» را در موقعیت‌های مختلف تلفظ کنید
در فرصت‌های مختلف به تلفظ حرف «ر» بپردازید. به‌عنوان مثال در هنگام خرید یا پارک کردن ماشین به تلفظ صحیح بپردازید تا کودک نیز تشویق به تکرار و تقلید از شما شود.
بازی قافیه برای کودکان انجام دهید
ابتدا کارت‌های شاخص شماره‌گذاری‌شده را رو به پایین روی میز قرار دهید و به فرزندتان بگویید یکی را بکشد. از او بخواهید کلمه را بگوید و سپس از کارت‌های دیگر روی میز کلمه هم‌قافیه با آن را پیدا کند. اگر فقط یک کارت دارید، از کودک خود بخواهید به کلماتی که هم‌قافیه هستند فکر کند. این روش می‌تواند راهی سرگرم‌کننده برای تمرین بازی با کلمات باشد.
این بازی به کودک کمک می‌کند در حین یادگیری سرگرم شدن، تلفظ حرف «ر» را در حروف مختلف بیاموزد و تکرار کند. به‌علاوه این بازی به مهارت‌های شنیداری و افزایش تمرکز او نیز کمک می‌کند.
از سایر بازی‌های بیانی برای کمک به تلفظ حرف «ر» استفاده کنید
در ادامه به بازی‌های مختلفی که به تمرین تلفظ حرف «ر» کمک می‌کنند، می‌پردازیم:
- اشعار قافیه‌ای. شعرهایی را که قافیه‌هایی با کلمات حاوی حرف «ر» دارند تکرار کنید تا به فرزندتان کمک کنید یاد بگیرد چگونه حرف «ر» را در اشعار و موقعیت‌های مختلف به درستی تلفظ کند.
- بازی‌های ترکیبی. از مواد نوشتاری مانند فلش‌کارت‌ها برای تمرین ترکیب و تقسیم‌بندی هجاها در این بازی استفاده کنید. مجموعه‌ای از کارت‌های تصویری یا کارت‌های کلمه را که حاوی ترکیباتی از کلماتی با حرف «ر» هستند، آماده کنید. کلمات را متناسب با سطح رشد گفتار کودک انتخاب کرده و او را در کاوش کلمات مختلف که حاوی ترکیبات «ر» هستند، درگیر کنید. کودک را تشویق کنید تا ترکیب درون هر کلمه را شناسایی کند و بر تلفظ صحیح آن تأکید کنید. از انواع کارت‌های کلمه برای ارائه طیف وسیعی از ترکیب‌ها برای تمرین استفاده کنید. نمونه‌هایی از کلمات عبارت‌اند از «درخت»، «زرد»، »«برس» و «سرد» و ... . مثلاً بگویید زرد و سرد و از فرزندتان بخواهید آنها را یکی‌یکی تکرار کند. سپس با هم بگویید زرد سرد و از فرزندتان بخواهید آنها را برای شما تکرار کند. شما می‌توانید همین کار را با کلمات دیگر مانند سار، تار، مار، لار و ... انجام دهید.
- کتاب‌های مخصوص آموزش تلفظ حرف «ر». به دنبال کتاب‌های تصویری‌ای باشید که در آنها حرف «ر» زیاد تکرار شده است و آنها را همراه با فرزند خود بخوانید. سپس از کودک بخواهید داستان را با همان کلمات تکرار کند.
نکاتی برای تشویق کودکان به تمرین حرف «ر»
تمرینات گفتاردرمانی مزایای زیادی دارند.
اما، برای مشاهده روند بهبود فرزندتان بهتر است او را تشویق کنید که به‌طور منظم تمرین کند. تمرین کردن کودک تنها در طول جلسات گفتار درمانی پیشرفت قابل قبولی به همراه نخواهد داشت.
البته گفتن این حرف راحت‌تر از عمل کردن به آن است. به‌خصوص اگر قرار باشد کودک نحوه تلفظ حروف یا صحبت کردن خود را تغییر دهد با مشکلات زیادی مواجه می‌شود.
بنابراین، چگونه می‌توانید فرزندتان را به تمرین فعالیت‌های گفتاردرمانی تشویق کنید؟ با امتحان کردن نکات زیر شروع کنید:
- از تلویزیون به‌عنوان ابزاری برای آموزش و تمرین استفاده کنید. وقتی فرزندتان در حال تماشای تلویزیون یا فیلم است، از او بخواهید به حرف‌های شخصیت‌ها گوش دهد و کلمات یا عبارات را برای شما تکرار کند.
- فرصت‌های یادگیری را در کارهای روزمره بیابید. وقتی در رستوران غذا می‌خورید یا برای خرید مواد غذایی می‌روید، به‌دنبال فرصت‌هایی باشید که کودک را تشویق به حرف زدن و تکرار تمرین‌ها کنید.
- تمرین را با چیز دیگری که از آن لذت می‌برند ترکیب کنید. سعی کنید این تمرینات را با فعالیتی سرگرم‌کننده، مانند بازی کردن با توپ فوتبال یا بازی با لگو، همراه کنید.
- مزایای ارائه پاداش را دست کم نگیرید. بنابراین در صورتی که کودک تلفظ کلمات را به درستی انجام می‌دهد او را تشویق کنید و به او جایزه بدهید.
کلام آخر
حرف «ر» سخت‌ترین حرف برای تلفظ است و معمولاً کودکان تا سن هفت سالگی قادر به تلفظ صحیح این حرف نیستند. بنابراین اگر فرزند پیش‌دبستانی شما به درستی این حرف را تلفظ نمی‌کند نگران نشوید. اما اگر با وجود رشد کودک و افزایش سن باز هم مشکل تلفظ حرف «ر» دارد باید به گفتاردرمانگر مراجعه کنید. یکی دیگر از روش‌های آموزش درست تلفظ این حرف به کودک انجام تمرینات گفتار درمانی در منزل است. فرزند شما در محیط منزل راحت‌تر است و با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کند اما این مسئله به تلاش و پیگیری شما بستگی دارد. برای آموزش روش‌های گفتاردرمانی حرف «ر» در منزل، بهتر است با گفتاردرمانگری باتجربه مشورت کنید. کلینیک توانبخشی رسش یکی از مراکز گفتار درمانی معتبر است که با کادری مجرب و دلسوز به ارائه مشاوره می‌پردازد. بنابراین اگر تمایل دارید علاوه بر جلسات گفتاردرمانی فرزند خود، در منزل نیز با او تمرین کنید با متخصصان ما مشورت کنید و راهکارهای آموزش و تمرین گفتار درمانی حرف «ر» در منزل را بیاموزید. کارشناسان ما با خوش‌رویی به راهنمایی شما می‌پردازند.
منابع
