بیش فعالی بازی درمانی کودکان بیش‌فعال
تربیت کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) برای والدین چالش‌برانگیز است. انرژی، تکانشگری و بی‌توجهی گاهی‌اوقات می‌توانند هم برای کودک و هم برای مراقب او طاقت‌فرسا باشند. به‌عنوان والدین، بهترین‌ها را برای فرزندتان می‌خواهید و یافتن مداخلات درمانی مؤثر می‌تواند روش تربیت را تغییر دهد. بازی درمانی یکی از رویکرد‌های درمانی مفید است که مزایای قابل توجهی برای کودکان بیش‌فعال ارائه می‌کند.
تأثیر بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال
اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی، اختلالی عصبی‌رشدی است که میلیون‌ها کودک را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودکان مبتلا به این اختلال که با بی‌توجهی، بیش‌فعالی و تکانشگری مشخص می‌شوند، اغلب با چالش‌های تحصیلی، اجتماعی و عاطفی روبرو هستند. در حالی که مداخلات دارویی و رفتاری درمان‌های رایجی هستند، بازی‌درمانی به‌عنوان یک رویکرد درمانی سودمند برای این کودکان پدیدار شده است. در اینجا تأثیرات بازی درمانی بر کودکان بیش‌فعال ذکر شده‌اند:
بهبود بیان عاطفی و خودآگاهی
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی اغلب موارد زیر را تجربه می‌کنند:
- ناامیدی
- عزت نفس پایین
- طغیان‌های عاطفی به‌دلیل مشکلات آن‌ها در مدیریت تکانه‌ها و توجه
گفتاردرمانی سنتی می‌تواند برای آن‌ها چالش‌برانگیز باشد؛ زیرا ممکن است برای بیان احساسات خود با مشکل مواجه شوند یا برای مدت طولانی بی‌حرکت بنشینند و چیزی نگویند. از سوی دیگر، بازی درمانی محیطی ارائه می‌دهد که ازطریق آن کودکان می‌توانند بدون فشار یافتن کلمات مناسب، احساسات و عواطف خود را بیان کنند.
کودکان می‌توانند ازطریق بازی، سناریوها را اجرا کنند، از اسباب‌بازی‌ها برای بازنمایی احساسات استفاده کنند و در فعالیت‌هایی شرکت کنند که منعکس‌کننده تجربیات درونی آن‌ها هستند. درمانگر نیز می‌تواند به کودک کمک کند تا این احساسات را بشناسد و خودآگاهی و هوش هیجانی خود را تقویت کند. با گذشت زمان، این تمرینات می‌توانند به بهبود تنظیم عاطفی و درک بهتر رفتار منجر شوند.
تقویت مهارت‌های اجتماعی و توانایی‌های حل مسئله
بیش‌فعالی می‌تواند بر توانایی کودک در تعامل مؤثر با همسالان تأثیر بگذارد. آن‌ها ممکن است صحبت دیگران را قطع کنند، با منتظر ماندن برای رسیدن نوبت خود مشکل داشته باشند، یا در موقعیت‌های اجتماعی به‌صورت تکانشی عمل کنند. بازی درمانی محیطی امن فراهم می‌کند که در آن کودکان می‌توانند این مهارت‌ها را با راهنمایی تمرین کنند.
به‌عنوان مثال، جلسات بازی درمانی گروهی را می‌توان طوری ساختار داد که شامل بازی‌های مشارکتی، ایفای نقش و سایر فعالیت‌هایی باشند که نیاز به کار گروهی و ارتباط دارند. درمانگر می‌تواند کودکان را راهنمایی کند و بازخورد و استراتژی‌هایی برای بهبود تعاملات آن‌ها ارائه دهد. این رویکرد عملی به کودکان اجازه می‌دهد تا مهارت‌های اجتماعی را در زمان واقعی بیاموزند و تمرین کنند و درس‌ها را بهتر به خاطر بسپارند.
ارتقای سازماندهی و نظم
یکی از مشخصه‌های بیش‌فعالی دشواری در نظم است. بازی‌درمانی، به‌ویژه زمانی که به‌طور منظم انجام شود، محیطی ساختاریافته ارائه می‌دهد که در آن کودکان می‌دانند چه چیزی در انتظار آن‌ها است. روال مداوم شرکت در جلسات، درگیر شدن در فعالیت‌های خاص و تعامل با درمانگر می‌تواند احساس ثبات و پیش‌بینی پذیری را ایجاد کند.
درمانگران می‌توانند در چارچوب بازی درمانی، بازی‌ها و فعالیت‌هایی را معرفی کنند که کودکان را به پیروی از قوانین، نوبت گرفتن و برنامه‌ریزی سوق دهند. این تجربیات می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌ها و استراتژی‌های سازمانی بهتری برای مدیریت علائم خود در سایر زمینه‌های زندگی ایجاد کنند.
بهبود توجه و تمرکز
یکی از علائم رایج بیش‌فعالی ناتوانی در توجه و تمرکز است. بازی درمانی می‌تواند ابزارهایی را در اختیار کودک شما قرار دهد که به او این فرصت را می‌دهد تا سطح توجه خود را توسعه دهد.
افزایش قدرت تصمیم‌گیری
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی با آنچه «عملکرد اجرایی» نامیده می‌شود، مشکل دارند. آن‌ها در به دست آوردن قدرت تصمیم‌گیری برای متمرکز ماندن در مواجهه با حواس‌پرتی شدید مشکل دارند. بازی درمانی به رفع این مشکل کمک می‌کند. کودک در طول بازی در اتاق درمانگر تمام تصمیمات را خودش می‌گیرد و درمانگر نیز از او حمایت می‌کند. حمایت‌ها و تشویق‌های درمانگر باعث می‌شوند کودک هر تصمیمی هر چند کوچک را دستاوردی مهم بداند و احساس موفقیت داشته باشد. در نتیجه ازطریق تمرین، قدرت او در تصمیم‌گیری افزایش می‌یابد و توانایی بیشتری برای انتخاب به دست می‌آورد.
کاهش تکانشگری
کودکان مبتلا به بیش‌فعالی اغلب بسیار تکانشگر و هیجانی هستند. آن‌ها تحمل کمی نسبت به محدودیت‌ها دارند و به‌صورت هیجانی و نامناسب عمل می‌کنند. بازی‌درمانی توانایی آن‌ها را برای تحمل محدودیت‌ها در اتاق بازی (که در آن درمانگر کنترل کامل عمل را به آن‌ها می‌دهد) افزایش می‌دهد. درمانگر در حین بازی اقدامات کودک را به زبان می‌آورد و این مسئله باعث ایجاد احساس کنترل و تصمیم‌گیری در کودک می‌شود. جلسات هفتگی به شدت به کودک احساس قدرت می‌دهند و باعث می‌شود قدرت تحمل محدودیت‌های معمولی را در خارج از جلسه داشته باشد و کمتر رفتارهای تکانشی از خود بروز دهد.
برطرف کردن احساسات پرت‌کننده حواس
استرس و درگیری در خانواده باعث ایجاد احساس عصبانیت در کودک بیش‌فعال می‌شود. این خشم حل‌نشده یکی از عوامل تشدید علائم بیش‌فعالی است که باعث حواس‌پرتی کودک در حین انجام تکالیف مدرسه می‌شود. کودک حتی دلیل عصبانیت خود را نمی‌داند و نمی‌تواند با آن مبارزه کند. اما او در فضای امن اتاق بازی می‌تواند احساسات خود را بیان کند و تشخیص دهد. کودک در حین بازی به اسباب‌بازی‌های مختلف ضربه می‌زند و احساساتش را به سطح می‌آورد و آن‌ها را به‌صورت نمادین بیان می‌کند. درمانگر، احساسات خشمگین را تشخیص می‌دهد، شناسایی می‌کند و بازتاب می‌دهد. کودک در حین بازی، نسبت به خشم خود آگاه شده است و اکنون می‌تواند شروع به پردازش و رفع آن کند.
علاوه بر این، کودکانی که تحت فشارهای استرس‌زا بوده‌اند، معمولاً خجالتی هستند و این حس باعث حواس‌پرتی آن‌ها می‌شود. خجالتی بودن عامل تخریب شخصیت کودک است و باعث می‌شود احساس کند اساساً موجودی بی‌ارزش و معیوب است. او به شدت درگیر وضعیت خود می‌شود و نمی‌تواند روی کار خود تمرکز کند. بااین‌حال، در اتاق بازی، احساس ارزش و خودپذیری او ساخته می‌شود.
علاوه بر این، ترس نیز باعث حواس‌پرتی کودکان می‌شود. کودکان در مقایسه با بزرگسالان کوچک و ضعیف هستند و اغلب ممکن است احساس آسیب‌پذیری، ناتوانی و وابستگی کنند. این مسئله باعث ایجاد احساس ترس به‌خاطر برآورده نشدن نیازهای آن‌ها می‌شود. کودک مبتلا به بیش‌فعالی از قبل حواسش پرت شده است، اما این احساس ترس ذهن او را به خود مشغول کرده و بیشتر حواس او را پرت می‌کند. بااین‌حال، کودک در حین بازی کردن ترس‌های خود را بیان کرده و منعکس می‌کند. در این صورت درمانگر ترس‌ها را می‌شناسد و به کودک کمک می‌کند آن‌ها را پردازش کند و بر آن‌ها مسلط شود.
تکنیک‌های بازی درمانی برای کودکان بیش‌فعال
بازی درمانی یک ابزار همه کاره است و درمانگران طیف وسیعی از تکنیک‌ها را به‌طور خاص برای کودکان مبتلا به بیش‌فعالی پیشنهاد کرده‌اند:
بازی درمانی مستقیم
در بازی‌درمانی مستقیم، درمانگر کودک را ازطریق فعالیت‌ها یا بازی‌های خاصی که برای رسیدگی به مسائل خاص طراحی شده‌اند راهنمایی می‌کند. این بازی‌ها توجه، صبر یا کنترل تکانه را افزایش می‌دهند.
بازی درمانی غیرمستقیم
این نوع بازی به کودک این امکان را می‌دهد که انتخاب کند چگونه می‌خواهد بازی کند. درمانگر بازی کودک را مشاهده کرده و گهگاه در بازی شرکت می‌کند و بینش‌هایی درمورد دنیای درونی کودک به‌دست می‌آورد و زمینه‌های نگرانی را شناسایی می‌کند. یکی از روش‌های جذاب بازی درمانی غیرمستقیم بازی با شن و ماسه است. در این رویکرد، کودکان از یک سینی پر از ماسه برای خلق صحنه‌ها یا داستان‌هایی با استفاده از فیگورهای مینیاتوری استفاده می‌کنند. این رویکرد به کودکان روشی قدرتمند برای بیان احساسات، ترس‌ها و تجربیات ارائه می‌دهد.
نقش‌آفرینی
ایفای نقش یکی دیگر از تکنیک‌های مؤثر است که به کودکان این امکان را می‌دهد که سناریوها را اجرا کنند. این روش به آن‌ها کمک می‌کند تا تجربیات را پردازش، تعاملات اجتماعی را تمرین و راه‌حل‌هایی برای مشکلات کشف کنند. درمانگران می‌توانند با حضور در بازی، کودکان را راهنمایی کرده و استراتژی‌های مؤثر را الگوبرداری کنند.
قصه‌گویی
این فعالیت می‌تواند ابزاری دگرگون‌کننده باشد. کودکان می‌توانند با استفاده از داستان‌ها، احساسات، موقعیت‌ها یا رفتارهای پیچیده را بهتر درک کنند. چه درمانگر داستانی را بخواند و چه کودک را تشویق به ساختن آن کند، بستری برای بحث و تأمل فراهم می‌کند.
فعالیت‌های مناسب برای کودکان بیش‌فعال
فعالیت‌های مناسب کودکان بیش‌فعال عبارت‌اند از:
آشپزی
پختن غذا با فرزندتان فرصتی عالی برای ارتباط، چالش، حل مسئله و یادگیری است. همچنین به کودک شما این امکان را می‌دهد که در طول فرآیند هر پنج حواس را درگیر کند. از کودک خود بخواهید یک دستور غذای ساده را انتخاب کند. این دستور غذا می‌تواند یک وعده غذایی یا دسر باشد. دستور غذا را با هم بخوانید و از کودکتان بخواهید تمام ظروف و مواد لازم را در آشپزخانه پیدا کند و روی میز بگذارد. فرزندتان را تشویق کنید که خودش مواد را بریزد و هم بزند. به او یاد دهید که چگونه اندازه بگیرد، تخم مرغ را بشکند، خمیر را هم بزند و با آرد بازی کند. پس از درست شدن غذا، بنشینید و با هم از غذا لذت ببرید و از کودک بپرسید چه قسمتی از آشپزی مورد علاقه او بوده است.
نقاشی با انگشت
نقاشی با رنگ انگشتی می‌تواند فعالیتی بسیار قدرتمند برای کودک باشد. این فعالیت به او می‌آموزد بدون استفاده از قلم مو یا مواد دیگر می‌تواند با دستان خود به خلق تصاویر بپردازد. همچنین ذهن و بدن او را تحریک می‌کند. عمل فیزیکی لمس رنگ می‌تواند برای کودکی که سیستم عصبی بیش‌ازحد تنظیم شده‌ای دارد، آرامش‌بخش باشد.
بازی پوش‌آپ (مشابه حرکت شنا)
پوش‌آپ روشی عالی برای آزادسازی انرژی برای کودک مبتلا به بیش‌فعالی است. به کودک خود بیاموزید حرکت شنا را انجام دهد و بدن خود را از زمین دور کند. از او دعوت کنید تا با شما مسابقه بدهد و ببینید چه کسی می‌تواند بیشتر حرکت شنا را تکرار کند. بگذارید فرزندتان برنده شود. این کار باعث افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس او می‌شود.
بازی نخوردن به گدازه‌ها
بازی نخوردن به گدازه‌ها یک بازی شاد است که خلاقیت، حرکت، ارتباط و تخیل را در هم می‌آمیزد و تجربه‌ای فوق‌العاده مثبت برای کودک ایجاد می‌کند.
برای انجام این بازی از وسایل مختلف مانند پتو، بالش، چهارپایه، صندلی، حوله و ... می‌توانید استفاده کنید. با کمک فرزندتان و با استفاده از این وسایل، مسیری در خانه ایجاد کنید و وانمود کنید نقاط دیگر روی زمین گدازه داغ ریخته است و شما باید بدون دست زدن به زمین در خانه حرکت کنید. این تمرین باعث تقویت اعتماد بین شما و فرزندتان می‌شود. به‌علاوه، مهارت‌های حرکتی، تعادل و تصمیم‌گیری سریع را نیز در کودک تقویت می‌کند.
بازی‌های فکری
بازی‌های فکری مانند پازل، بازی‌هایی هستند که نه تنها باعث تقویت هوش فرزند شما می‌شوند، بلکه به او صبر و شکیبایی را آموزش می‌دهند. کودک می‌تواند این مهارت‌ها را در محیط مدرسه و زندگی شخصی خود استفاده کند.
فعالیت‌های هنری
فعالیت‌های هنری به بیان احساسات و عواطف کودک کمک می‌کنند. کودک ازطریق فعالیت‌های هنری مختلف احساسات خود را به‌صورت بصری به نمایش می‌گذارد. این فرم از بیان احساسات نه تنها باعث کاهش استرس کودک می‌شود، بلکه به او اجازه می‌دهد با احساسات خود را کشف کند و با روشی غیرکلامی به بیان آن‌ها بپردازد. یادگیری موسیقی و نواختن ساز نیز به افزایش تمرکز و توانایی سازماندهی و نظم کودک کمک می‌کنند. موسیقی باعث بهبود خلاقیت و پیشرفت شناختی کودک می‌شود.
یوگا
فعالیت‌های ذهن‌آگاهی مانند یوگاه و تای چی برای کودکان بیش‌فعال مفید هستند. این فعالیت‌ها باعث افزایش تعادل، هماهنگی، آرامش و خودکنترلی این کودکان می‌شوند.
رقص
رقص و حرکات موزون باعث بهبود خلاقیت، افزایش خودآگاهی و تمرکز بر روی حرکات بدن می‌شوند. این حرکات به کودک کمک می‌کنند احساسات خود را به‌صورت فیزیکی بیان کند.
جمع‌بندی
بازی درمانی یکی از روش‌های درمان کودکان بیش‌فعال است. این روش درمانی به تقویت مهارت‌های مختلف و توانایی‌های کودک در طول بازی کمک می‌کند. بنابراین اگر فرزند شما مبتلا به بیش‌فعالی است به کلینیک توانبخشی رسش مراجعه کنید و از جلسات بازی درمانی این مرکز بهره‌مند شوید.
