اختلالات مغزی درمان ام اس - انواع روش های درمانی
ام اس (مولتیپل اسکلروزیس) اختلالی ناتوان‌کننده است که روی سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تأثیر می‌گذارد و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و سایر قسمت‌های بدن می‌شود. این بیماری با فعالیت‌های روزمره بیمار تداخل ایجاد می‌کند و منجر به کاهش عملکرد او می‌شود. بنابراین توجه به درمان ام اس از اهمیت زیادی برخوردار است. در این مطلب به بررسی روش‌های درمان این اختلال می‌پردازیم.
آیا درمانی برای ام اس وجود دارد؟
اگرچه هنوز هیچ درمانی برای بیماری ام‌اس یافت نشده است، تحقیقات به پیشرفت‌های عمده‌ای درزمینه استراتژی‌های درمانی دست یافته‌اند.
درمان‌های ام اس را می‌توان به سه دسته اصلی طبقه‌بندی کرد:
- درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری
- درمان‌های مدیریت حملات
- درمان‌های علامتی
برنامه درمانی ایمن باید بر اساس علائم، نیازها، نوع ام اس و ترجیحات فردی بین بیمار و پزشک مورد بحث قرار گیرد. هدف یک رویکرد درمانی مناسب، مدیریت انواع مختلف ام‌اس به‌صورت جداگانه و درنهایت افزایش کیفیت زندگی بیمار است.
زمان شروع درمان ام اس
حتی در مراحل اولیه ام اس، زمانی که بیماران علائم کم و خفیفی را تجربه می‌کنند، سیستم ایمنی می‌تواند به‌طور مداوم به سلول‌های عصبی مغز و نخاع آسیب برساند. به همین دلیل، درمان زودهنگام معمولاً بهترین گزینه درمانی است و نتایج بالینی طولانی‌مدت و رفاه بیماران را بهبود می‌بخشد.
تحقیقات نشان می‌دهند درمان زودهنگام به جلوگیری یا کند کردن آسیب به مغز و به حداکثر رساندن سلامت مغز کمک می‌کند. درواقع ایده اصلی این است که قبل از ایجاد آسیب‌های جبران‌ناپذیر ام اس و قبل از اینکه مکانیسم‌های ترمیم مغز دچار اختلال شوند، درمان آغاز شود.
زمان توقف درمان ام اس
طبق تحقیقات انجام‌شده توقف درمان خطرناک است؛ زیرا ممکن است منجر به افزایش فعالیت بیماری ازجمله ایجاد علائم جدید یا بدتر شدن آنها شود. بااینحال در شرایط زیر درمان ام اس متوقف می‌شود:
همه داروها برای تمام بیماران مؤثر نیستند و در برخی موارد قطع یک درمان برای استفاده از درمانی دیگر ضروری است.
گاهی‌اوقات مصرف دارو به‌خاطر عوارض جانبی جدی یا در دسترس بودن درمان مناسب‌تر، قطع می‌شود.
برخی از درمان‌های ام اس باید در طول رویدادهای خاص زندگی، مانند بارداری یا شیردهی، قطع یا تطبیق داده شوند.
دلیل دیگری که می‌تواند بیماران را به فکر توقف درمان سوق دهد، زمانی است که احساس می‌کنند بیماری‌شان تثبیت شده است و هیچ نشانه‌ای از فعالیت بیماری را تجربه نمی‌کنند.
نکته مهم این است که هر تصمیم مربوط به توقف یا شروع درمان باید بین بیمار و تیم پزشکی موردبحث قرار گیرد. مزایا و خطرات احتمالی چنین تصمیماتی باید به‌دقت ارزیابی شوند تا بیمار بهترین خدمات را دریافت کند.
گزینه‌های درمان ام اس
در حال حاضر چندین درمان تأییدشده ام‌اس برای کمک به مدیریت این بیماری در دسترس بوده و درمان‌های تجربی مختلف دیگری نیز در حال توسعه هستند. این گزینه‌های درمانی و هدف از استفاده از آنها در جدول زیر ذکر شده‌اند:
|
روش درمانی |
هدف از درمان |
|
درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری |
از عود بیماری جلوگیری می‌کنند و مانع از ناتوانی می‌شوند. |
|
درمان‌های مدیریت حملات |
مدت‌زمان و شدت تشدید بیماری حاد را کاهش می‌دهند. |
|
درمان‌های علامتی |
علائم خاص ام اس، مانند درد یا خستگی را درمان می‌کنند. |
درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری
روش‌های درمانی‌ای که می‌توانند سیر بیماری را تغییر دهند، درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری (DMTs) نامیده می‌شوند. بیشتر این درمان‌ها به‌دنبال تعدیل سیستم ایمنی و کاهش التهاب، کند کردن پیشرفت بیماری و کمک به جلوگیری از عود علائم هستند. تحقیقات نشان می‌دهند این روش‌های درمانی، فراوانی و شدت عودهای ام اس را کاهش می‌دهند. برخی از آنها نیز اثر پیشگیرانه دارند، مانع از ایجاد ضایعات جدید در سیستم عصبی مرکزی می‌شوند و سرعت پیشرفت ناتوانی را کاهش می‌دهند. در ادامه انواع درمان‌های اصلاح‌کننده ذکر شده‌اند:
داروهای تزریقی
داروهای اینترفرون بتا: این داروها شدت و دفعات عود بیماری را کاهش می‌دهند. عوارض جانبی اینترفرون‌ها شامل علائم شبه آنفولانزا (درد، خستگی، تب و لرز) و واکنش‌های مرتبط با محل تزریق هستند.
گلاتیرامر استات: این دارو به جلوگیری از حمله سیستم ایمنی بدن به میلین کمک می‌کند. تحریک پوست در محل تزریق از عوارض جانبی گلاتیرامر استات است.
آنتی‌بادی‌های مونوکلونال: اوفاتومومب سلول‌های B را که به سیستم عصبی آسیب می‌رسانند، هدف قرار می‌دهد و از تشدید علائم جلوگیری می‌کند. عوارض جانبی احتمالی عبارت‌اند از عفونت، واکنش موضعی به تزریق و سردرد.
داروهای خوراکی
تری‌فلونوماید: این داروی خوراکی که یک‌بار در روز مصرف می‌شود، میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد. تری‌فلونوماید می‌تواند باعث آسیب کبدی، ریزش مو، حالت تهوع و اسهال شود. هم در زنان و هم در مردان، مصرف این دارو با نقص مادرزادی همراه است. بنابراین، در حین استفاده از آن و تا 2 سال پس از قطع دوره درمان باید از راه‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
دی‌متیل فومارات: این دارو 2 بار در روز مصرف می‌شود و عود بیماری را کاهش می‌دهد. عوارض جانبی شامل گرگرفتگی، اسهال، حالت تهوع، استفراغ، درد معده و کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون هستند.
دیروکسیمل فومارات: این کپسول مثل دی‌متیل فومارات برای درمان اشکال عودکننده ام اس مورد استفاده قرار می‌گیرد و 2 بار در روز مصرف می‌شود، اما معمولاً عوارض جانبی کمتری نسبت به دی‌متیل فومارات دارد. عوارض جانبی احتمالی عبارت‌اند از گرگرفتگی، خارش، بثورات پوستی و سوء هاضمه.
مونومتیل فومارات: این دارو مشابه دی‌متیل فومارات است و باید 2 بار در روز از آن استفاده کنید. از عوارض جانبی مونومتیل فومارات می‌توان به گرگرفتگی، آسیب کبدی، درد شکم، اسهال، حالت تهوع و عفونت اشاره کرد.
فینگولیمود: این داروی خوراکی یک‌بار در روز مصرف می‌شود و میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد. از آنجا که ممکن است ضربان قلب را کاهش دهد، پزشک پس از اولین دوز باید شما را 6 ساعت تحت نظر داشته باشد. سایر عوارض جانبی شامل عفونت‌های نادر جدی، سردرد، فشار خون بالا، تاری دید، اسهال، سرفه، کمردرد و غیرطبیعی بودن آزمایش کبد هستند.
سیپونیمود: این داروی خوراکی یک‌بار در روز مصرف می‌شود. سیپونیمود می‌تواند میزان عود بیماری را کاهش دهد و به کُند کردن پیشرفت ام اس کمک کند. عوارض جانبی احتمالی شامل عفونت‌های ویروسی، مشکلات کبدی، کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون، تغییر ضربان قلب، سردرد و مشکلات بینایی هستند. سیپونیمود برای جنین مضر است. بنابراین، زنانی که ممکن است باردار شوند، باید در حین مصرف آن و تا 10 روز پس از قطع دارو از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنند.
اوزانیمود: این داروی خوراکی میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد و یک‌بار در روز تجویز می‌شود. افزایش فشار خون، عفونت، التهاب کبد، سرگیجه و سردرد از عوارض جانبی احتمالی این دارو هستند. در صورت ابتلا به مشکلات کبدی یا قلبی، نباید از این دارو استفاده کنید.
پونسیمود: این داروی خوراکی یک‌بار در روز مصرف می‌شود و از حمله سلول‌های سیستم ایمنی (لنفوسیت‌ها) به اعصاب مغز و نخاع جلوگیری می‌کند. عوارض جانبی احتمالی این دارو شامل عفونت‌های دستگاه تنفسی، فشار خون بالا، تحریک کبد و مشکلات الکتریکی در قلب که بر ضربان و ریتم قلب تأثیر می‌گذارند، هستند.
کلادریبین: از این دارو به‌عنوان دومین روش درمانی ام اس استفاده می‌شود. عوارض جانبی شامل عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، سردرد و کاهش گلبول‌های سفید خون هستند. افرادی که عفونت‌های مزمن فعال یا سرطان دارند و همچنین زنان باردار یا شیرده نباید از این دارو استفاده کنند. مردان و زنان باید هنگام مصرف کلادریبین و تا 6 ماه بعد از قطع دوره درمان از راه‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنند.
داروهایی که به روش انفوزیون (تزریق قطره‌ای و آهسته) تجویز می‌شوند
ناتالیزوماب: این دارو از رسیدن سلول‌های ایمنی آسیب‌رسان به مغز و نخاع جلوگیری می‌کند. در بعضی از افراد، ناتالیزوماب خطر ابتلا به یک عفونت ویروسی بالقوه جدی را در مغز افزایش می‌دهد که به آن لکوانسفالوپاتی چندکانونی پیش‌رونده (PML) می‌گویند.
اوکرلیزومب: این دارو از حمله سیستم ایمنی بدن به بافت‌های سالم جلوگیری می‌کند و میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد. عوارض جانبی شامل تحریک محل تزریق، فشار خون پایین، تب، حالت تهوع و ... هستند. بعضی از افراد، ازجمله کسانی که دارای عفونت هپاتیت ب هستند، ممکن است نتوانند از اوکرلیزومب استفاده کنند. این دارو می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌ها و بعضی از انواع سرطان، به‌ویژه سرطان سینه را افزایش دهد.
آلمتوزوماب: این دارو با هدف قرار دادن پروتئین روی سطح سلول‌های ایمنی و کاهش گلبول‌های سفید خون به کاهش عود بیماری ام اس کمک می‌کند. درنتیجه، می‌تواند خطر آسیب عصبی ناشی از گلبول‌های سفید را محدود کند. اما احتمال ابتلا به عفونت‌ها و اختلالات خودایمنی، ازجمله بیماری‌های خودایمنی تیروئید را افزایش می‌دهد.
درمان‌های مدیریت حملات ام‌اس
حمله ام‌اس که به‌عنوان عود یا تشدید بیماری نیز شناخته می‌شود، دوره‌ای است که در آن علائم جدید ظاهر شده یا علائم موجود بدتر می‌شوند. افزایش شدت علائم به‌دلیل التهاب فعال در سیستم عصبی مرکزی رخ می‌دهد. این حملات می‌توانند ازنظر شدت متفاوت باشند و همه آنها به درمان خاصی نیاز ندارند. بنابراین، تصمیمات درمانی بر اساس شرایط هر بیمار اتخاذ می‌شوند.
متداول‌ترین درمان‌هایی که برای مدیریت حملات استفاده می‌شوند، عبارت‌اند از:
کورتیکواستروئیدها: این دسته از داروها مانند پردنیزولون و متیل پردنیزولون برای کاهش التهاب عصبی تجویز می‌شوند. این درمان‌ها اولین روش درمانی حملات شدید محسوب می‌شوند. آنها باعث کاهش التهاب و بهبودی سریع پس از حمله می‌شوند. از شایع‌ترین عوارض جانبی کورتون‌ها می‌توان به بی‌خوابی، افزایش فشار خون، افزایش سطح گلوکز خون، نوسانات خلقی و احتباس مایعات در بدن اشاره نمود.
محصولات حاوی هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH): این درمان می‌تواند به‌عنوان رویکردی جایگزین برای مدیریت حملات برای بیمارانی که به‌خوبی به کورتیکواستروئیدها پاسخ نمی‌دهند، استفاده شود. محصولات ACTH می‌توانند التهاب را کاهش دهند و با تحریک تولید کورتیزول و سایر هورمون‌های قشر آدرنال، بهبودی پس از حملات را تسریع کنند.
پلاسمافرزیس یا تبادل پلاسما: در این روش بخشی از خون فرد گرفته شده و سپس با استفاده از دستگاه مخصوص به دو قسمت سلولی و پلاسمایی تقسیم می‌شود. قسمت پلاسمایی دور ریخته شده، سلول‌های باقی‌مانده با مایعی مخصوص حاوی آلبومین جایگزین شده و سپس ترکیب حاصل به بیمار بازگردانده می‌شود. مایع کلوئیدی معمولاً ترکیبی از آلبومین سرم انسانی یا پلاسمای تازه منجمد است.
درمان‌های علامتی ام اس
بیماری ام اس علائم مختلفی ازجمله اسپاستیسیته و مشکلات راه رفتن ایجاد می‌کند. بنابراین، برنامه‌های درمانی معمولاً شامل درمان‌هایی هستند که به مدیریت علائم ام‌اس کمک می‌کنند. توجه داشته باشید، روش‌های درمانی اصلاح‌کننده باعث کاهش علائم روزمره نمی‌شوند.
چندین روش درمانی برای درمان علائم ام اس وجود دارند. پزشک ممکن است درمان‌هایی را برای موارد زیر توصیه کند:
اسپاستیسیتی (سفتی یا اسپاسم عضلانی): شل‌کننده‌های عضلانی مانند باکلوفن یا تیزانیدین، گاباپنتین و کاربامازپین (تگرتول)، محصولات سم بوتولینوم (بوتاکس)، فیزیوتراپی و تمرین‌های کششی
مشکلات مربوط به راه رفتن و تحرک: داروهایی مانند دالفامپریدین برای بهبود سرعت راه رفتن، فیزیوتراپی با تمرینات کششی و تقویتی، استفاده از وسایل کمکی (عصا، واکر و ...)، اصلاح محیط خانه برای بهبود تحرک (به‌عنوان مثال، نصب بالابر یا نرده)
خستگی: داروهای مانند آمانتادین و متیل فنیدات، فعالیت بدنی با شدت خفیف تا متوسط، برنامه‌هایی برای مدیریت استرس و بهبود الگوهای خواب، استراحت‌های کوتاه در طول روز و اجتناب از گرما
درد عصبی: داروهای ضدصرع یا ضدتشنج ازجمله گاباپنتین، آمی تریپتیلین، پره گابالین و کاربامازپین برای کاهش درد نوروپاتیک
سلامت روان: داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی یا داروهایی برای درمان اضطراب، مشاوره حرفه‌ای، تغییر سبک زندگی (به‌عنوان مثال، فعالیت بدنی و شرکت در گروه‌های حمایتی)
مشکلات بینایی: داروهای ضدالتهابی مانند کورتیکواستروئیدها برای رفع علائم شدید چشم، برخی از درمان‌های ضدتشنج (کلونازپام، گاباپنتین و باکلوفن) برای مدیریت مشکلات حرکتی چشم
مشکلات مثانه: داروهایی مانند اکسی بوتینین و تولترودین، تزریق سم بوتولینوم به دیواره مثانه
مشکلات جنسی: درمان‌هایی مانند سیلدنافیل سیترات (ویاگرا) و تادالافیل (سیالیس) برای درمان اختلال نعوظ، گفتاردرمانی برای رفع مشکلاتی مانند از دست دادن میل جنسی، تغییر در احساسات و یا کاهش عزت‌نفس
مشکلات روده: ملین‌ها یا نرم‌کننده‌های مختلف مانند ایسپاگولا و لاکتولوز و ماساژ شکم برای درمان یبوست، تمریناتی برای تقویت عضلات اطراف مقعد و اصلاح رژیم غذایی
دردهای عضلانی یا مفاصل: مسکن‌هایی مانند پاراستامول یا ایبوپروفن، فیزیوتراپی، ترکیبی از دارودرمانی و فیزیوتراپی
مشکلات شناختی: گفتاردرمانی
آیا درمان‌های مکمل برای ام اس مفید هستند؟
رویکردهای درمانی ام اس نه تنها شامل مداخلات دارویی برای کنترل بیماری و علائم مرتبط هستند، بلکه درمان برای سایر حوزه‌های مراقبتی را نیز دربرمی‌گیرند. این رویکرد‌ها عبارت‌اند از فیزیوتراپی، ورزش، طب سوزنی، توانبخشی، حمایت عاطفی و تغذیه سالم‌تر که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی بیماران مبتلا به ام اس بر تمریناتی که عضلات را تقویت می‌کنند و باعث بهبود راه رفتن، تعادل و هماهنگی می‌شوند، تمرکز دارد. هدف اصلی فیزیوتراپی کمک به بیماران برای حفظ سطح مشخصی از عملکرد است. این نوع توانبخشی نه تنها برای تحرک، بلکه برای مشکلات بلع نیز مهم است. همچنین می‌تواند به مشکلات مربوط به فعالیت‌های روزانه، ازجمله لباس پوشیدن و مراقبت‌های شخصی نیز کمک کند.
ورزش
ورزش منظم برای بیماران ام اس توصیه می‌شود؛ زیرا می‌تواند خستگی را کاهش دهد و به مدیریت سایر علائم بیماری کمک کند. ورزش همچنین می‌تواند به بهبود آمادگی قلبی‌عروقی، قدرت کلی، عملکرد مثانه و روده و همچنین خلق‌وخو و رفاه بیمار کمک کند. برنامه‌های ورزشی برای بیماران ام اس باید با توجه به نیازها و توانایی‌های هر فرد تنظیم شوند. شنا، یوگا، پیلاتس و تای چی تطبیقی فعالیت‌هایی هستند که می‌توانند برای بهبود ام‌اس مفید باشند.
رژیم غذایی
تاکنون رژیم غذایی خاصی برای توصیه به بیماران ام اس یافته نشده است. بااینحال، تغذیه مناسب بسیار مهم است و پزشک به بیمار توصیه می‌کند رژیم غذایی سالمی داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهند اکثر مواد مغذی با مصرف انواع میوه‌ها و سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی، لوبیا، آجیل و غلات کامل به دست می‌آیند. به‌علاوه، بیماران می‌توانند برای داشتن تغذیه‌ای سالم، مصرف غذاهای فرآوری‌شده و محصولات غنی از قند، نمک و چربی‌های اشباع‌شده را به حداقل برسانند.
تکنیک‌های آرامش‌بخش
تمرین‌هایی مانند تمرین‌های تنفسی، مدیتیشن یا تمرکز حواس به کاهش اضطراب و افسردگی کمک می‌کنند. آنها همچنین باعث حواس‌پرتی از علائمی مانند درد و اسپاسم می‌شوند. رایحه‌درمانی، رفلکسولوژی و ماساژ نیز باعث افزایش آرامش می‌شوند.
آیا درمان‌های جایگزین برای ام اس وجود دارند؟
بسیاری از محصولات ادعا می‌کنند که می‌توانند به کنترل علائم ام اس کمک کنند. اما توجه داشته باشید قبل از اینکه به سراغ روش‌های خانگی یا طب سنتی بروید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. تحقیقات فعلی نشان می‌دهند درمان‌های زیر ارزش امتحان کردن را دارند:
مصرف ویتامین دی: سطوح پایین ویتامین دی در خون شما می‌تواند احتمال ابتلا به ام اس را افزایش دهد.
طب سوزنی: تحقیقات نشان می‌دهند طب سوزنی به کاهش علائم ام‌اس مانند خستگی، درد، اسپاسم، بی‌حسی، گزگز و مشکلات مثانه کمک می‌کند.
خدمات کلینیک توانبخشی رسش برای درمان ام اس
بیماری ام اس، اختلالی خودایمنی است که باعث حمله سلول‌های سیستم ایمنی به سلول‌های عصبی سالم می‌شود. روش‌های مختلفی برای کاهش علائم این بیماری و جلوگیری از پیشرفت آن وجود دارند. کلینیک توانبخشی رسش با کمک کادر درمانی مجرب و دلسوز خود به ارائه راهکارهای درمانی مختلف می‌پردازد. روش‌های درمانی ارائه‌شده به کند شدن سرعت بیماری و کاهش حملات ناشی از ام‌اس کمک می‌کنند. بنابراین اگر خودتان یا یکی از عزیزان‌تان مبتلا به ام اس هستید، به مرکز ما مراجعه کنید و از خدمات کادر درمانی ما بهره‌مند شوید.
منابع
multiplesclerosisnewstoday.com
mstrust.org.uk
webmd.com
mstrust.org.uk
