اختلالات ژنتیک کاردرمانی کودکان مبتلا به سندرم داون
کودکان مبتلا به سندرم داون با چالش‌ها و مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند. کاردرمانی یکی از روش‌های درمانی سندرم داون است که می‌تواند به شما کمک کند تا علائم کودک خود را مدیریت کرده و مهارت‌های حرکتی مهم را در او تقویت کنید. در این بلاگ، درمورد سندرم داون، مداخلات و راهکارهای رایجی که کاردرمانگران مجرب مرکز توانبخشی رسش برای سندرم داون ارائه می‌دهند، صحبت خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.
سندرم داون چیست؟
سندرم داون، اختلالی ژنتیکی است و زمانی رخ می‌دهد که تقسیم سلولی غیرطبیعی منجر به ماده ژنتیکی اضافی از کروموزوم 21 می‌شود. سندرم داون عارضه‌ای است که در بدو تولد وجود دارد و بر رشد فیزیکی و ذهنی کودکان تأثیر می‌گذارد.
کودک به‌طور معمول دو نسخه از کروموزوم 21 (از هر والدین یکی) را به ارث می‌برد. اگر یک کروموزوم 21 اضافی را به ارث ببرد، به سندرم داون مبتلا خواهد شد. ازآنجایی‌که سندرم داون معمولاً هر سلول بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، کودک احتمالاً دچار مشکلات پزشکی مختلفی می‌شود.
ویژگی‌های کودکان سندرم داون
سندرم داون می‌تواند خود را در ویژگی‌های رشدی، فیزیکی و پزشکی نشان دهد و در افراد مختلف بسیار متفاوت است. به‌طور کلی، کودکان مبتلا به سندرم داون ویژگی‌ها و علائم زیر را دارند:
- رفتار تکانشی و نیاز به زمان بیشتر برای یادگیری مفاهیم جدید در مقایسه با سایر کودکان هم‌سن و سال و غیرمبتلا به سندرم داون
- ویژگی‌های فیزیکی در سر، صورت و گردن
- گردن کوتاه‌تر، اجزای صاف‌تر صورت، و سر و گوش‌های کوچک‌تر
- زبان بیرون‌آمده از دهان و چشمان متمایل به سمت بالا
- گوش‌های غیرمعمولی و تون عضلانی ضعیف
- اندازه متوسط و معمولی در بدو تولد اما رشد کندتر (در نوزادان سندرم داون)
- ابتلای بیشتر به سایر بیماری‌ها ازجمله نقایص قلبی، سرطان خون، رویش دیر دندان‌ها و دررفتگی لگن
- سیستم ایمنی ضعیف‌تر و درنتیجه مستعد ابتلا به عفونت‌های تنفسی، عفونت‌های دستگاه ادراری و عفونت‌های پوستی
- اضافه‌بار حسی (تحریک بیش‌از‌حد یک یا چند حس از حواس پنجگانه)، به‌ویژه از قرار گرفتن در معرض صداهای بلند غیرمنتظره و در‌عین‌حال لذت بردن از گوش دادن به موسیقی با صدای بلند
- کاهش شنوایی
- اختلال پردازش حسی
- مشکلات گفتاری و ارتباطی
- تأخیر در یادگیری مهارت‌های ارتباط اجتماعی
توجه به این نکته حائز اهمیت است که هر کودک مبتلا به سندرم داون منحصر به‌فرد است و این علائم شاید در سطوح مختلف ظاهر شوند یا اصلاً رخ ندهند.
چرا کودکان به سندرم داون مبتلا می‌شوند؟
اکثر افراد دارای 23 جفت کروموزوم هستند که در مجموع 46 کروموزوم را تشکیل می‌دهند. شما یک مجموعه 23تایی از هر والدین دریافت می‌کنید تا جفت‌ها ایجاد شوند. سندرم داون زمانی ایجاد می‌شود که یکی از جفت‌های کروموزوم به‌درستی از هم جدا نمی‌شوند و باعث می‌شوند کودک یک نسخه اضافی از کروموزوم 21 داشته باشد. این کروموزوم اضافی موجب رشد متفاوت مغز و ویژگی‌های فیزیکی می‌شود.
درمان کودکان سندرم داون
سندرم داون قابل درمان نیست. هیچ دارو یا درمانی وجود ندارد که بتواند وجود کروموزوم اضافی را از بین ببرد. بااین‌حال، مداخله زودهنگام و آموزش در زمینه‌های گفتار و بازی می‌توانند به این کودکان کمک کنند تا در مهارت‌های روزمره زندگی مستقل شوند.
مداخله زودهنگام شامل برنامه‌ای منظم از تراپی، ورزش و فعالیت‌هایی است که برای رفع تأخیرهای رشدی احتمالی کودکان مبتلا به سندرم داون طراحی شده‌اند و هدف آنها تقویت رشد نوزادان و کودکان نوپا و کمک به خانواده‌ها برای درک و برآوردن نیازهای فرزندان‌شان است. رایج‌ترین مداخلات زودهنگام برای نوزادان و کودکان مبتلا به سندرم داون فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی است. در ادامه به بررسی کامل تأثیر کاردرمانی و رویکردهای آن در کاهش علائم کودکان سندرم داون می‌پردازیم.
کاردرمانی و کودکان مبتلا به سندرم داون
کودکان مبتلا به سندرم داون می‌خواهند کارهایی را انجام دهند که همه کودکان انجام می‌دهند. آنها می‌خواهند بنشینند، راه بروند، محیط اطراف خود را کشف کنند و با افراد تعامل داشته باشند. برای انجام این کار، باید مهارت‌های حرکتی درشت خود را تقویت کنند. مهارت‌های حرکتی کودکان مبتلا به سندرم داون به‌دلیل ویژگی‌های فیزیکی خاص مانند هیپوتونی (تون عضلانی ضعیف)، شلی لیگامان (انعطاف زیاد مفاصل) و قدرت کم، مانند مهارت‌های حرکتی کودکان عادی رشد نمی‌کنند. رشد حرکتی، مسئله‌ای مهم در رشد هر کودک است و کودکان مبتلا به سندرم داون به‌طور کلی رشد حرکتی ندارند.
کاردرمانی این کودکان، بر تسریع سرعت رشد آنها متمرکز نیست، بلکه بر تسهیل رشد الگوهای حرکتی دلخواه تمرکز دارد. این بدان معناست که کاردرمانگر در درازمدت به کودک کمک می‌کند تا وضعیت بدنی خوب، هم‌ترازی پا، الگوی صحیح راه رفتن، و پایه جسمانی مناسب برای مهارت‌های حرکتی ظریف و فعالیت‌های روزمره زندگی داشته باشد. کاردرمانگر پس از ارزیابی کودک، برنامه‌ای متشکل از تمرین‌ها، بازی‌ها و فعالیت‌های مختلف را ایجاد می‌کند.
هدف کاردرمانی کودکان سندرم داون
کودک مبتلا به سندرم داون برخلاف سایر کودکان، برای رشد به حمایت و تشویق بیشتری نیاز دارد. امروزه با مداخلات اولیه و روش‌های مختلف ازجمله کاردرمانی، کودکان مبتلا به سندرم داون می‌توانند در آموزش فراگیر شرکت کنند تا در کنار همسالان عادی خود مطالب مختلف را بیاموزند.
علاوه بر اطمینان از حداکثر استقلال و تضمین بالاترین کیفیت زندگی کودکان سندرم داون، هدف کاردرمانی بهبود موارد ذیل است:
- توجه و تمرکز و حفظ تمرکز
- فعالیت‌های یکپارچگی حسی
- مهارت‌های حرکتی درشت و ظریف
- مهارت‌های خودمراقبتی
- مهارت‌های اجتماعی
- اعتمادبهنفس
کاردرمانی به مسائل مرتبط با زمینه‌های رشد کودک می‌پردازد. کاردرمانگران می‌توانند به والدین کمک کنند تا با فرزندان خود کار کرده و از آنها در دستیابی به کیفیت بالای زندگی حمایت کنند. مداخله کاردرمانی باید به‌محض تشخیص سندرم داون انجام شود. لازم به ذکر است که کاردرمانی فرایند ثابتی است که از تشخیص تا بزرگسالی کودک ادامه دارد.
حتما بخوانید: اقدامات درمانی برای کودکان مبتلا به سندرم داون
نقش کاردرمانگران در درمان کودکان مبتلا به سندرم داون
کودکان مبتلا به سندرم داون ممکن است برای دستیابی به نقاط عطف رشد و دسترسی به امکانات روزمره مانند برنامه درسی یا شبکه‌های اجتماعی، به حمایت بیشتری نسبت به همسالان خود نیاز داشته باشند. تیم کادرمانگران اطفال در کلینیک رسش در کار با کودکان مبتلا به سندرم داون و خانواده‌های‌شان مهارت دارند تا به آنها در دستیابی به بالاترین سطح استقلال و کیفیت زندگی کمک کنند. آنها در ایجاد و تقویت مهارت‌های ذیل نقش مهمی ایفا می‌کنند:
مهارت‌های خودمراقبتی
فعالیت‌هایی مانند دستشویی کردن، لباس پوشیدن و غذا خوردن که سایر کودکان به‌طور طبیعی انجام می‌دهند، می‌توانند چالش مهمی برای کودکان مبتلا به سندرم داون باشند. کاردرمانگر اطفال تشخیص می‌دهد که کودک برای انجام کدام کارها و فعالیت‌ها تلاش می‌کند و با جلسات درمانی حضوری یا مشاوره درمورد تجهیزات، تکنیک‌ها و راهکارهای مفید، مهارت‌های خودمراقبتی را به کودک می‌آموزد.
مهارت‌های حرکتی ظریف
مهارت‌های حرکتی ظریف برای بسیاری از کودکان چالش رایجی هستند. کودکان مبتلا به سندرم داون به‌دلیل مشکلات رشد شناختی و عصبی، به‌احتمال زیاد در مهارت‌های حرکتی ظریف دچار مشکل می‌شوند. آنها همچنین انگشتان کوتاه‌تری دارند که انجام فعالیت‌های حرکتی ظریف را سخت‌تر می‌کنند. فعالیت‌های سرگرم‌کننده زیادی وجود دارند که می‌توان از آنها برای رفع مشکلات مهارت‌های حرکتی ظریف استفاده کرد. کاردرمانگر متخصص ما طیف وسیعی از این فعالیت‌ها را برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف کودک شما ارائه می‌دهد.
مهارت‌های حرکتی درشت
کاردرمانگری که در کار با کودکان دارای مشکلات مهارت‌های حرکتی درشت ماهر است، نوع و سرمنشأ مشکلات آنها را به‌سرعت تشخیص می‌دهد. هنگامی که کاردرمانگر مشکلاتی مانند تعادل، راه رفتن، دویدن یا پریدن را شناسایی کند، توصیه‌ها و راهکارهای کاردرمانی مختلفی را در برای رفع آنها ارائه می‌دهد.
فعالیت‌های یکپارچگی حسی
کودکان مبتلا به سندرم داون اغلب در یکپارچه‌سازی تحریک حسی‌ای که از محیط اطراف خود برای ایجاد پاسخ‌های مناسب دریافت می‌کنند، مشکل دارند. کاردرمانگران که در تکنیک‌های یکپارچگی حسی تخصص دارند، تشخیص می‌دهند که کودک مبتلا به سندرم داون چه حوزه‌هایی از پردازش حسی را تجربه می‌کند و آنها را ازطریق مشاوره، برنامه یا جلسات درمانی مستقیم مورد بررسی قرار می‌دهند.
توجه و تمرکز
اگر تمرکز بر یک فعالیت یا کار برای مدت‌زمان طولانی برای کودک چالش‌برانگیز باشد، احتمالاً انجام کارهای درسی هم برای او سخت است. یادگیری مهارت‌های تمرکز و توجه اغلب برای کودکان مبتلا به سندرم داون آسان نیست. در چنین شرایطی کاردرمانگر به کودک شما کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای عملکرد تحصیلی موفق را بیاموزد و آنها را تقویت کند.
مهارت‌های اجتماعی
کودکان با همسالان، مراقبان، معلمان و اعضای جامعه تعامل دارند. مهارت‌های مهم اجتماعی برای هر کودک یک مزیت محسوب می‌شوند. کاردرمانگر از روش‌هایی مانند ایجاد موقعیت نقش‌آفرینی، فیلم‌ها و داستان‌های اجتماعی برای تسهیل مهارت‌های مهم اجتماعی و زندگی استفاده می‌کند.
اعتمادبهنفس
«کودکان با نیازهای ویژه» به‌طور مداوم با موانع مختلفی در مدرسه و جامعه روبرو می‌شوند که بر عزت‌نفس و اعتمادبهنفس آنها تأثیر می‌گذارند. کاردرمانگر برخی از فعالیت‌های اعتمادساز را در جلسات ارائه می‌دهد. این فعالیت‌ها کودک را تشویق می‌کنند تا احساسات خود را با دیگران در میان بگذارد. آنها همچنین کودک را قادر می‌سازند تا خود را بپذیرد و دوست داشته باشد.
نحوه ارزیابی کودکان مبتلا به سندرم داون در کاردرمانی
مهارت‌های حرکتی درشت، مهارت‌های حرکتی ظریف، مهارت‌های شناختی و ارتباطات در کودک مبتلا به سندرم داون به تأخیر میفتند. کاردرمانگران تمام زمینه‌های رشد کودک (مهارت‌های حرکتی درشت، مهارت‌های حرکتی ظریف، رفتار، مهارت‌های اجتماعی، شناخت و ادراک) را برای برنامه‌ریزی جامع ارزیابی می‌کنند. آنها ممکن است از تست‌های رسمی یا غیررسمی مختلفی برای ارزیابی کودک مبتلا به سندرم داون استفاده کنند.
کادرمانگران برجسته رسش، مؤلفه‌های حسی‌حرکتی، شناختی‌ادراکی و اجتماعی زیر را در کودک شما بررسی می‌کنند:
- تون عضلانی
- قدرت عضلانی
- استقامت عضلانی
- دامنه حرکت
- هماهنگی و تعادل
- وضعیت بدنی
- عملکرد دست
- توجه
- حافظه
- شکل و زمینه (از مفاهیم روانشناسی که بر اهمیت ادراک کل شیء یا شکل تأکید کرده و درباره چگونگی سازمان یافتن اشیاء در مغز چند اصل مطرح می‌کند.)
- سمت‌یابی (توانایی کودک در بُعد دادن به اشیاء در محیط خارجی)
- لبخند اجتماعی
- رابطه با همسالان
- تعامل گروهی
- ارتباطات (کلامی و غیرکلامی)
مداخلات کاردرمانی برای کودکان سندرم داون
کاردرمانگر ما بسته به مسائل مرتبط با کودک سندرم داون، رویکردهای مداخله را برنامه‌ریزی می‌کند. او فعالیت‌های عملکردی مختلفی را برای ارتقای عملکرد کودک انجام می‌دهد.
کاردرمانی شامل رویکردهای مختلف مانند درمان رشدی‌عصبی، یکپارچگی حسی و رفتاردرمانی است. در ادامه به بررسی هر یک از این مداخلات کاردرمانی مورد استفاده در مرکز توانبخشی رسش می‌پردازیم:
درمان رشدی‌عصبی (NDT)
درمان رشدی‌عصبی، مؤلفه حسی‌حرکتی کودک را هدف قرار می‌دهد. اگر این نوع مداخله با فعالیت‌های عملکردی همراه شود، برای سندرم داون بهترین نتیجه را خواهد داشت.
اگر کودک نقاط عطف رشد اولیه را نداشته باشد، کاردرمانگر روی مسائل ذیل تمرکز می‌کند:
- تکنیک‌های هندلینگ مناسب
- تسهیل حرکات فعال و مهار حرکات ناخواسته
- بهبود توانایی‌های برداشتن و در دست گرفتن اشیاء برای بازی‌های عملکردی
- تکنیک‌های تحمل وزن و تغییر وزن
- موقعیت‌یابی و تجهیزات تطبیقی
یکپارچگی حسی (SI)
کودکان مبتلا به سندرم داون ممکن است مشکلات حسی مختلف مانند مشکلات لامسه‌ای؛ سطحی و عمقی؛ و دهلیزی/تعادلی داشته باشند. کاردرمانگر از اصول یکپارچگی حسی برای درمان مشکلات حسی کودک مبتلا به سندرم داون شما استفاده می‌کند.
مداخله یکپارچگی حسی در کاردرمانی، به کودک مبتلا به سندرم داون کمک می‌کند تا سطح برانگیختگی خود را تنظیم کند. همچنین توانایی انجام فعالیت‌ها را بهبود می‌بخشد.
فعالیت‌های یکپارچگی حسی موارد ذیل را شامل می‌شوند:
- فعالیت‌های تعادلی (مانند پریدن، تاب خوردن، چرخیدن)
- فعالیت‌های لامسه‌ای (مانند مسواک زدن، ماساژ دادن، بازی کردن)
- فعالیت‌های حرکتیِ دهانی (مانند فوت کردن، نوشیدن از نی، جویدن)
رفتاردرمانی
کودکان مبتلا به سندرم داون ممکن است لجباز و خودبزرگ‌بین باشند. آنها از انجام برخی فعالیت‌ها اجتناب کرده و بهانه‌گیری می‌کنند. استراتژی‌های رفتاری مختلفی مانند تقویت مثبت یا منفی را می‌توان برای کاهش مشکلات رفتاری آنها به کار برد. کاردرمانگران ما با ارائه این استراتژی‌های رفتاری به حل رفتارهای مشکل‌ساز کودک شما کمک می‌کنند.
فعالیت‌های روزمره زندگی (ADL)
کودکان مبتلا به سندرم داون ممکن است فاقد مهارت‌های روزمره زندگی بوده و برای انجام کارهای روزانه به والدین وابسته باشند. کاردرمانگر سعی می‌کند تا حد امکان آنها را مستقل کند.
فعالیت‌های کاردرمانی برای کودکان سندرم داون
کاردرمانگران متخصص اطفال در مرکز توانبخشی رسش برای کمک به رفع مشکلات حرکتی کودکان مبتلا به سندرم داون، انواع مختلفی از فعالیت‌های حرکتی درشت و ظریف را ارائه می‌دهند. فعالیت‌های مرتبط با مهارت‌های حرکتی درشت عبارت‌اند از:
- پریدن روی ترامپولین
- راه رفتن روی بالانس بیم با کمک یا بدون کمک
- فعالیت‌های مانع
- فعالیت‌های مرتبط با تخته تعادل مانند دست زدن به بالا و پایین، جلو و عقب تخته
- گرفتن و پرتاب توپ حین حفظ تعادل روی تخته تعادل
- گرفتن یک شی از دست مقابل حین نشستن بر روی بولسترسوئینگ (وسیله‌ای تاب‌مانند در کاردرمانی)
- راه رفتن با چرخ دستی برای بهبود قدرت اندام فوقانی
- بالا رفتن از نردبان برای هماهنگی چشم و دست؛ و دست و پا
همچنین برخی از فعالیت‌های مرتبط با مهارت‌های حرکتی ظریف ارائه‌شده در کاردرمانی به شرح ذیل می‌باشند:
- استفاده از تراباند (نوعی کش ورزشی)
- فعالیت‌های درمانی
- شن‌های جادویی
- استفاده از پِگ‌بورد (وسیله‌ای برای تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف)
- نوارهای الاستیک
- استفاده از انبر برای ایجاد مهارت‌های کار با قیچی
- برش کاغذ، چسباندن
ارائه تخصصی‌ترین خدمات کاردرمانی کودکان سندرم داون در مرکز رسش
کودکان مبتلا به سندرم داون به‌دلیل تأخیر رشدی و نقص مهارت‌های حرکتی نمی‌توانند در انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مستقل عمل کنند. باآنکه هیچ درمانی برای سندرم داون وجود ندارد، کاردرمانی می‌تواند در کاهش علائم و تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت کودکان بسیار مؤثر باشد. کاردرمانگران مجرب مرکز جامع توانبخشی رسش در ارائه بهترین خدمات و مداخلات کاردرمانی کودکان سندرم داون تخصص دارند و می‌توانند به آنها در کسب استقلال و بهبود کیفیت زندگی‌شان کمک کنند. پس با ما تماس بگیرید تا کارشناسان ما اطلاعات لازم را در اختیار شما قرار دهند.
منابع:
